KAWKVAHAI BUNG 6

 KAWKVAHAI

        .......  (M. LUSEI PALIAN)  .....

                   BUNG  6   NA

         ...........        .............      ..............

          Chutih lai tak chuan an chhak lam aṭang chuan Silai a rawn puak ta zawt zawt mai le! Hran lu bing( Pawi sawina) pasalṭha Ngunṭhiaua leh a hote an rawn thleng ta tih a hriat nghal a, Lusei pasalṭha te pawh chuan phen tur an zawng nghal zat a. Pasalṭha Thangkunga chuan Thangliana che tla a lo thlir uluk  lutuk a ni, fimkhura a thlah thlam ngai hauh lo asin le. Herhzawl lal pawh chuan a Silai chu a hmet puak ve nghal a, upa Denga te ho pawhin an hmet puak zui ve nghal bawk a, chappui rawh lai ang mai a ni leh ta. Silai zen khu chuan an awmna chu a zing phui chuai thei hial a ni.  Thangliana pawh Hran lu bing ho ngenmu chuan a ban veilam a thawi a, a sa zawk chu hria in a bawk nghal vat a. Halvung thisen luanna ah tak chuan a bawk vei lehnghal, duh thlanna hman ni tawh hek lo le. An silai an han kap zo chu silai sawh lehna hun a awm tawh lo! Herhzawl lal Thanglura chuan, 

    " Tunah le!" tiin inzo takin a milu lak chem nen Pawi ho lamah chuan a zuang chhuak ta a. Chu veleh upa Denga te ho pawh chuan an zui nghal a, Kawltea te pawh chu an che rang kher mai. Pasalṭha Thangkunga chu lal bulah ding nghalin an insam ta tak tak mai le. Chulai ruam chu thisen luanna hmunah an siam ṭan leh ta mek a, Duhlian ṭawng leh Pawi ṭawng chuan an ri ta nawk nawk hlawm a, inngaichang hman an awm lo. Upa Denga pawh a zuan ala zang zek zek hle mai, a milu lak chem a vai thlawn bik hauh lo. Pasalṭha Thangkunga pawh a nasa hle a, lal nen chuan hmelma lam chuan an bawr luai luai a, an ṭeh leh hak ṭhin.

       Thinrimna in a ken tel thahrui nen chuan Thangliana pawh a rawn ding chhuak ve leh ta, hmelma lamin an tam hneh hle mai si, Milu lak chem leh Kawlhnam chu a i tawng ṭek sawk sawk reng mai a ni. Thangliana chuan Kawlhnam a kut dinglamin a hum a, milu lak chem veilamin a hum bawk a, a laiah an vir lut ta. Lusei pasalṭha ho ram tana chem chawi mek te chet dan chu pui tak a ni. Hmelma lam lah kan ramchhung a nih hi ti in an ṭang thei phian mai si, thahrui an ngah hle hlawm a ni. A rei tial tial a, Herhzawl lam chan a ṭha ta tial tial tawh mai le. Thangchhuahpa pasalṭha leh lal ni bawk Thanglura zawng nasa tak hi a ni, a che reng reng chu tleirawl thaza ang mai hi a nia, a ke chheh   leh a chem vai lah pasalṭha chet dan leh  kut thlak dik tak a ni thung, upa Denga pawh a vanglai tha a chhuak ṭha leh ni mai hian a hriat a. Pasalṭha Thangkunga erawh hmanraw hrang hrang a hmang thiam vek niin a lang a. Hmalam a pan zel a, Ngunṭhiau nen an inhmachhawn ta. Hetih lai hian Herhzawl lal leh Pawi pasalṭha Chinhrang pawh an in lo veh ṭan ve mek thung. Thangliana te chuan hran lu bing val tawlh mek chu tha ṭha tak leh huaisen takin an nawr ta hem hem mai, Kawltea te Zamana te ho pawh an hawi thi sung tawh mai le. Hei mah mah pasalṭha Zahnuna ala tel lo zawk a ni.

        Hmelma lam tawlh ta hret hret chu Upa Denga chuan tlangval ho fuih tharin an han hual ṭha leh a. Ram tana thihngam lupu te chu an ri rep rep mai a, lehlam lehlam chu him an tam tawh lo. Indo naah hian a hautak lai ber chu in pawmchilh lai hi ani a, pasalṭha te rem an hriat a ngai em em a, ralbawh hun a dik loh chuan an inchan nasa ṭhin hle a ni. Ngam leh ngama inbawhchilh a ni tawh a, huaisenna a neih loh theih tawh loh, mahni sahim nan hmelma atam thei ang ber an thah angai a, hetiang hunah meuh hi chuan dawihzep hi a awm theih tawh hauh loh a ni. 

       Pasalṭha Thanglura chuan Chinhrang chu a melh reng tawh a, kawng engkimah a chungnun zawk zia lantir  a tum ta. Chinhrang lah an ram chhung, an leilung ngeia ding a ni a, tawlh a tum hauh lo. An mahni hlaua thlang tla tate chu ngam sar hian a hmachhawn thung. A kawlhnam sei riang ruang chu an vai ve ṭan ta, zing ni chhuak sarah chuan an invai ṭhelh pawh na tak a ni ta.Herhzawl lal meuh zawng a Sapui chet raih mai a, muang erawh a ni hauh lo. A kut thlak chu a na in a dik phian mai si, a mi luk chem, thirdengpa in uluk taka a den sak chu duhtawkin a vai ta. Chinhrang chu duh lo mahse a tawlh hawn hawn mai a, duhthlanga inmalbeih tur ni ngat se chuan a thlang lo tawp ngei ang le. Hetih lai hian Thanglura chuan ruang rap palhin a petek nawk ta mai le. Chu tak chu Chinhrang chuan a hmu fuh hle mai a kawlhnam chu lekin rangtakin a bawhzui nghal a. Upa Denga pawh a rawn au tuar a, midang pawh an ngawi ta ṭhap mai le. 

     Hetih lai hian pasalṭha Thangkunga leh Pawi pasalṭha Ngunṭhiaua te an lo innuai ve mek bawk a, han en mai chuan Ngunṭhiaua hi a lian zawk a, thahrui pawh a ngah hmel zawk ani. Mahse Herhzawl pasalṭha hian a deh khirh zia a tilang a, kawlhnam leh milu lak chem an inkhak tir tawn a, an awmah leh banah te chuan an inhliam tawn ve ve a, tu thisen ber nge an kai tih erawh hriat theih a ni tawh lo. A rik hian an ri dun char char mai a, hnam tana in nuai an ni tih chu a hriat theih hial a ni. Pasalṭha Thangkunga zawng hneh mi a ni lo, upa Denga kaihhruai ṭhin tlangval kha a ni. Chutih rualin Pawi pasalṭha lah a duai bik lo, a kawlhnam vai leh a che te reng reng chu a dik vel thlap bawk a. Huaisenna leh tlawmngaihna in a ken tel thahrui chu hmangin an innawr tawn ve reng a ni. Thangliana te lah awihpanga Mau hmun chhuk vah ang mai hi an ni a, Zamana te ho nen Kawltea te ho nen Suaka te ho nen Pawi tlangval ho chu an phekphelen a, an tluk tir mial mial mai a ni. 

        Thanglura, Ṭan tlang lasi te hual bik chu a tlu hauh lo, rang taka rawn inperh let in a lu rawn lak tum tu Pawi pasalṭha dul zawnah a milu lak chem an vai phei a, a kawlhnam chu a lo la leu thung. Pawi pasalṭha Chinhrang chu a ek ṭhawt a, mak tih hmel takin Herhzawl lal chu a melh ta vung vung mai, a kawlhnam chawi leh tur chuan chakna a nei tawh lo a ni. A mit chu khap leh in a awn riai riai a, an ram chhung ngeiah chuan a tlu ta, a tho chhuak tawh ngai lovang. Herhzawl lal pawh thaw hawk in a milu lak chem chu lekin an ding ngil a. Hmelma lam erawh tihtham an awm ta lo, pasalṭha Thangkunga te lam chu a thlir ve ta. 

        Ngunṭhiaua han tal tak tak chu Sum liam deuh a zing tin buh dengah a itawm kher mai.  A taksa chu se en rual naupang kut tum tia tia hian a bawk thluk mai a, a hmachhawn mek pasalṭha Thangkunga lah chu pianthiam tak, inkhai thli, dar pharh hlai hlap hi a ni thung. Hmar lam Sial leh Chhim lam sial insi te pawh an ang rum rum tawh mai le. Herhzawl lal chuan,

    " Ka pasalṭha, kan hran lu bing ho hmaah khan zam reng reng suh, chimih vek ang u le!" a ti chhuak ta.

      Chutah meuh chuan Herhzawl pasalṭha chuan thahrui an thawh tak tak chu Ngunṭhiaua chu a tawm ta tawn tawn mai, Thangliana chuan puih a chak hle a, han puih chi a ni si lo. Pasalṭha Thangkunga chuan a milu lak chem chu Ngunṭhiaua awm zawnah an vai leh ngheng mai le, chu zet zawng a lo dang zo ta ngang lo, a thum ta dup mai le. A kawlhnam chu a thlauh nghal a, a ding buk ta lak lak mai, chutah  Upa Denga te ho an rawn haw haw ta chiam a, boruak chu pui tak a ni. Pasalṭha Thangkunga chuan Ngunthiaua Kawlhnam chu a ke a pir kangin an dawng nghal zat a, rang tak chuan an vai leh chu le, Pawi pasalṭha lu chu a taksa aṭang chuan a hrang ta nawlh mai a. Herhzawl lam thawm chuan chu ngaw pui chu a fan hneh hle mai le. Chakna a ni satliah lo, ram tana an tih theih sang ber an ti a ni. Kawlphai ruam ata tawh Lusei te neka dip ngar ngar tute an hneh ta. 

      Pawi pasalṭha lam an tlu zo ta, hringchanna tualah zawng an ding leh tawh ngai lovang a, Seifate nek turin an Ke an pen tawh hauh lovang. An tlangval te lah sawm ṭha bak dam an awm tawh lo, chung ho lah chu an chechhuak ngam tawh der lo. Sava note apui thihsan ang mai chu an ni ta, an zinga a fal deuha ding pathum lai chu thawk leh khatah an tlan ta thut mai a, an sahimna an zawng a ni ngat mai. Chuveleh tlangval ho chuan an fei lek chhuakin an um nghal a. An tlanna lam a fuh lo deuh a ni, awihpang lam an bel si a, Kawltea muzuk fei chuan a hnung bera tlangval chu a han thil ta chat mai.  Thangliana leh Zamana chuan an um laklawh tlat, an han hnaih ta viau mai.Pawi tlangval lahin lung tum an hmuh ang ang chu an rawn thlawh chhuak ve leh si, a buaithlak hle ngei ang le. Zamana phei chu ṭum khat a indang zo lo, a awmah chuan a thum ta kawng mai le. Thangliana ngaih dan a ni ta lo tawp mai, ding meuh chuan kuttum tia leng lawng lung a chhar a, an vawm ve ta. A ṭhelh ta mang lo an thum ta kawng kawng mai, Zamana leh Kawltea te hovin an han hual ta. An rawn chhuk pui meuh chu le, an dim ta hauh lo, an biar ( pawih puan) phelh phung leh hrenpereng lang hawn hawn chuan an rawn hnuk thla ta. 

        Upa Denga te ho chuan an tlangval te an lo chian thuai a, mi sawm chuang lai an lo chan ve hman chu hrehawm an ti hle mai. Herhzawl lal pasalṭha Thanglura pawh awl bik hauh lo chuan hliam tuarte a bawihsawm nghal thuai a. Hmelma lam erawh Pasalṭha Thangkunga leh Hranghlira te ho chuan an lo tuk thlu mial mial tawh thung, Lal lah chuan a khap duh bik hauh lo. Upa Dengan an tlangval te ruang chu an thlir a, a lai a na hle mai!  Lal leh pasalṭha ho chu an dingkhawm thuai a, Thanglura chuan,

    "  Tlangval te u, ka chhuang hle mai che u, han hahdam rih u la, kan ṭhiante zawnna tur hlang hi kan siam tlang  dawn nia.  Hmelma rawn lian tur kan chimih thei ta hi kan tan hnehna hriat reng tlak a ni ngei ang, kan ṭhian mi huaisen tak tak, vanduai avanga boralta te hi kan nghilh a thiang lo va, an ruang pawh khua kan thlenpui ngei tur a ni. Silai leh hmanraw dang zawng zawng kha rawn khawm vek ang che u. Tin, hmelma te ruang pawh hi a khawm deuh hian kan dah dawn nia, Awhtlang khua ten an rawn hlawm duh ngei ang. Kan za in Nopui, Huai No dawm vek kan phu e!" a ti chhuak a, a aw chu thupetu ni lovin a zahawm raih thung si. 

         

        Upa Denga pawh a lo hawi thi sung mai a, ni lah a tlangsang ṭan tawh mai  si, tlangval pahnih chu pasalṭha Thangkunga te buka tukṭhuan buatsaih turin a tir ta a. Tlangval lam lah chu tunah che nghal teh u tih ang mai an ni. An phu suau a, hlang siam pawl leh hmelma lam hmanraw khawm pawl an awm thung a. Rei tak tih tur awm hek lo, an zo ta, pasalṭha Thangkunga te chu a buai pawl an ni. Hliam nei lo mang an awm lo va, mahse na han tih hmel an awm hauh lo thung, Herhzawl tlangval te hi huaisenna a tuai hriam chhelna nunpui tlat an ni a. An pasalṭha ten an zir em bawk a ni. Hruaitu an huaisen a an chhel phawt chuan a zuitu te chu an huaisen in an chhel mai ṭhin a ni.   Saui lui lam, thingvawkpui kai  chu an pan thla ta, an bawr hle mai  zawng a ni. 

       Saui lui kai chu an harsat ve hlek a ni, an ṭhiante ruang nen an ni tawh si a, tlawmngai tak leh hrehawm ti awm a lang lo chuan an kai fel ta. Zamana pawh hliam nei lo ang mai chuan a che thei a, Kawltea leh Thangliana lah a hma hruaitu ah an la ṭang thei tlat. Upa Seia fapa Thangliana zawng thangchhuahpa ala nih ngei an ring ṭheuh mai a ni. Chaw chhun fak hun a nih chuan riahbuk an thleng ta. An ṭhiante ruang chu zah takin an han zalh a, an lawmnute thinlung hmu tlang pha chu mi tlem te an ni.  Pasalṭha Thangkunga chuan Zamana chu han be falin ram a hnim hnah damdawi a zawnpui nghal a. Hliam leh pem an ngah hle si a. Rei tak thang lovin an lo kir leh thuai a, an iptepui lah a puar nalh tawh  mai a.  Upa Denga chuan tlangval ho chu tukṭhuan leh chaw chhun ni nghal buatsaih tur chuan a ti a, changel hnah hlai tak tak phahin buh hmui hiam chu an han bun khu ta vung vung a. Sanghal leh sakhi rep chhum chu alaiah an han bun vum hnawk a, mauthei ah chuan satui paw chak chu an bun khu ta veng veng mai le.

       Upa Denga chuan an lal hian a bar hmasa duh dawn hauh lo tih hria in a bar hmasa ta ber a. Herhzawl lal pawh chuan buh hmui hiam mai chu han bar pukin sanghal tuangchhah chu an keih mawm hmak a, satui chuan an ṭhuah thla zat a. Pasalṭha te leh tlangval ho pawh chuan an bar ve ta. Tlangval tan rei tak kil a mawi ngai lo va, hmanhmawh takin bar zaw hmasa nih an tum ta. A mawi tawk an ṭhut hnu chuan an tho ta sang sang a. Herhzawl lal pawh han tho chhuak ve in, 

    " A puar zawng kan puar e, kan la kham thei lo a ni, kan pasalṭha te nge nge ngal fimin dam teh se!" a ti chhuak a. A dawngsawng tute tan lah a lawmawm hle mai si. 

         Upa Denga chuan tuisik thiang riahbuk kianga mi chu in an tum a,  chului chuan Saui lui chu a fin si a, a han hawi zau a fim khur tak chuan, 

   " Tui thiang, tui dam, tui nunnem amah avanga buh leh sa ka bar puk puk!"  a ti a. Tui chu a in ta khawlh khawlh a. 

        Vaibel han lakai hlawmin an han pak leh te te a, rei muanna chi a nih loh avang chuan an chin tur an sawi nghal a. Rammu pangngai ang ni lovin khua an lut dawn a ni.  Lal Thanglura chuan upa Denga bulah chuan lamkal tlangval tir turin a ti a,  ngal chak deuh tur pahnih an tlan tir ta. 

        Tlangval ruang zawn tur an ngah phian a, hmelma lam silai leh kawlhnam an hawn bawk nen, Lal pawh chuan tlangval boral ta te ruang chu tlawmngai takin a zawn ve a. Tlangval ho pawh chuan an chhuang hle a ni, upa Seia chuan an khap deuh na a, Lal lah chuan thlah a tum hauh lo. 

      " Hetiang hunah lal an thliar ngai lo ve!" an ti ve tlat thung. 

      

       Chungturni in thlang tlai a liam dawn a a sen phut lai chuan lamkal tlangval te pawh chuan Herhzawl khua an lut ta. Lal inah tlan nghal in lawiluh an dil a, Lal nu Ngurpuii'n an chin a hria chu a thaw hawk mai le. Lal nupui phur mah a rih nak laiin pasalṭha nupui a ni tel tlat a ni. Upa Seia zanriah bar tura ṭin tawh chu koh tirin pasalṭha te lo hmuah dan tur an rel ta chuk chuk a. Suaka pa ( Thangria, tlangau) pawh a rawn thleng ta nghal a. Upa Seia chuan rammu hlawhtling hawna an hawn dawn loh avang chuan zana kawtchhuah a lo hmuah mai ni se a tih chu an pawm tlang ta! Zanriah bar khamah Suaka pa chuan tlang than se an ti ta a ni. 

           Zan lam ropuina chuan Herhzawl chu a ṭhut vung mai ni hian a hriat a, zan lai arkhuan hun a ni ta. Herhzawl khua zawng tumah mu thei an awm lo. Zawlbukah lah Val  upa Hnuna hovin mei vur hluahin an ṭhu bial ta. Mihrangte hmuah ngei an tum a, ruang zawnpui tur khan Val upa Hnuna hian tlangval eng emaw zah a lo tir liam tawh a ni. 

Tuikhur mual aṭang chuan ar chu a khuang ta, inchhawn chho zelin khua a khah a. Chutih lai tak chuan Herhzawl lal leh pasalṭha te chu kawtchhuahah an awm ta! Herhzawl lal chuan bawh hla chham tur chuan upa Denga chu an ti a, upa Denga pawh han ding kak ang veng vawngin bawh hla chu heti hian a chham ta,

   " Arsi e thlahpa chawh law,

      Ralvawng zalang ka duhin e,

      Hawihkawm e thanlung ṭhawn ka do,

      Rimnampa ka tlun e"  a aw tliang tak chuan a ti ta. Silai chu a puak ta dur dur mai le. 

        Herhzawl lal chu rawn ding hnai ve lehin mitthi hlado hetiang hian a chham ve leh ta,

     " Ni khi e, tla rawng rawng la,

       Khua kip ngui law ka duhin e.

        Zan thim e zingna sel law,

        Farmei ennan kan runah e." 

       Chu mitthi hlado meuh chuan khaw mite thin a va ti ṭhawng tehlul em!

            ( chhunzawm tur)