PASALṬHA THANGNGHILHLOVA BUNG 60

PASALṬHA THANGNGHILHLOVA

                    (M. Lusei Palian )

                       BUNG 60 NA

            ..........       ............     ..........

           Hetih lai tak hian Chawntui lal fanu Chawngpuii chuan amah thlir rengtu an awm in a hre ta tlat! An hawi chhuak chiah chu le, Chhuanpui pasalṭha Thangchhuahpa Saizama chuan alo melh reng mai le! Thinlung inzawm tawh reitak sakhmel intawng tawh lo an han intawn meuh chuan an chhehvel ṭap thawm pawh an hre ta mang hauh lo! Hmuh tawh hnu tih reng a awm thei lova, tawnloh chhunga thinlung thu chheprel te sawi an nghakhlel a, mit laksawn mai harsa an va tih tehlul em. Mahse hunrei tak inmelhna leh thinlung inthlirsakna hun a ni si lo. Lal in lam pan chuan an kal tlang ta, lalnu leh Saipari chu lungchhe vankai in an ṭap a, an tawrh hi a na em bawk a ni. Khawchhung mi a lo hmu apiang chuan an zui nghal zel a, thinlung ṭap ṭeuh lanchhuah tir ngam lo chuan an awm tlang a ni. A ni, vanduaina leh chhiatna hi zawng a mal mal hian a rawn thleng lova, rialpui sur ang maiin a buak in a baw hawk ṭhin reng a ni. Chu chu seifate nuna vanduai thleng ṭhin chu a ni reng a ni.

       Saimawii ruang zawntute chuan lalin chhuatzau, a hma zawnga lal nula in a lo mawi tawhna hmun ngeiah chuan dim takin an han zalh a. Ṭap thawm mai lo chu thudang a leng rih lo a ni ber e, Puklui ropuina chu a chuai a, an kungpui vullai a tliak a ni ngat mai si! Lal Saitluanga meuh pawh a khap per sak sak mai a, a ni hringnun tawpna mittuiin a chhilh ṭhinna hunah meuh chuan thinlung sak hi tihnemin a awm ṭhin! Lusun manganna hian lal leh mi chhia a thliar lova, hun leh hun lo a thliar ngai hek lo. Puitu chu puih an ngai a, hnemtu chu hnem an ngai ta.

      Upa Hawla chuan upa dangte chu an rawn kual a, lal Saitluanga pawh han hruai hrangin ro an nei ta. Chu zan lungngaihthlak hmachhawn dan tur chu an rel a, lal tualah chuan meipui chhepin mitthi te chu an lumen dawn ta a ni. In tin tihtheih deuh thaw chuan lumen ngai an nei fur mai si a. Harsatna hmunah meuh chuan upa min te remruatna fing a lang chhuak a, an lusunna han reh fel in, pasalṭha te hliam dam se la, Puklui khaw tana hnawksak khua ho chu ṭahna khuaah an la chantir ve mawlh ang. Upa te remruatna chu rei loteah khuaah a khat ta nghal a. Lal tualah chuan an ther ta fur a, tlangval ṭhenkhatin Thingro lian pui pui an pu khawm a, inbualfai hman reng an awm si lo. Meipui chhehna tur hmun nga ngawt ah an siam a, an buai hle mai. Chhuanpui pasalṭha Saizama leh a naute mawlh chu an ṭangkai, hliam nei lo ang mai chuan an phe kual zung zung a.

         Tlai lamah meuh chuan pasalṭha Chala pawh a rawn mengchhuak ve ta, a rawn meng a deuh ruai a, a nupui Khenglawti leh Satina chu a bulah an lo ṭhu a, a dang a ro hle tih chu a hriat theih nghal a, a nupui chu han melhin lawi rut hian tui chu an lam a. Bawlpu Satina lah chuan tam tulh alo phal awzawng lo, a lo dang thuai a. Khenglawti pawh chuan hrethiam thuaiin a tum lui ta bik lova. Lainat tak chuan Ropuia pa chu a melh ta tlawk tlawk a, pasalṭha Chala lah aw han thianin ṭhutchhuah mai chu a tum a. Satina chuan an nem mu lehnghal a, 

      " Mu hahdam rih teh, hahdam i mamawh a nia" thupe aw lek lek chuan a ti a.

    Pasalṭha Chala chuan, " Engtia rei nge ka lo chhin, kan lal nula an chhanchhuak ta em!? Khawnge Buka te an awm a!" an tichhuak nghal zat a. 

      Ropuia nu thusawi hrehzawng tak a ni, a pasal khuma mu chu a thawhsan ta daih a,  chutah Bawlpu Satina chuan aw han thian ve in heti hian a sawi ta a,

    " Khatia, Daipui lal tlangval liam ta te kha Val upa Buanga ten an khalh hman ngei a, an lo chimih barh a mahse Saimawii a tel ve hauh lo, an rawn zawng chho ta a, chehte kawn pelh hret Hnahthial hmunah khuan Saimawii ruang chu an rawn hmu ta a ni!" an tih meuh chuan Puklui pasalṭha mitmeng chu Keipui hliam thinrim mitmeng ang  a ni ta, hlauhawm tak a ni. A rum hawk mai a, a hliam tawrh na atih avanga rum a ni lo, a thinlung thinrimna avanga rum a ni. Tungchaw chu a hum ngat ngat mai a, a ri ṭhat ṭhat thei hial a ni. 

        " Hmeichhe pawisawi lo kut han thlak chu....Thangnghilhlova a awm lova ava pawi tehkher em! Damin an rawn haw ang a, Lalngurauva khua leh Thangthuia khua te khi chu kan la nuai khawp ang!" Banglai lam melh vang vang chung chuan an ti a. 

        Hetih lai tak hian Khenglawti chuan arpui tui lai awm tui hang chu a rawn chawi khu vat vat a. Bawlpu Satina, Satinhela chuan hmun lo kian vatin, 

   " Chala, a theih anga tam kha hawp teh! I ṭhat chhuah vat a ngai a nia!" a ti chhuak a. 

    Khenglawti chuan zai ngai takin a tulh ta a, chu zawng a thawk ṭha hle ngei ang le. Mahse pasalṭha chhungril huaisenna leh  thinurna chuan ala chenchilh a, tam a lem thei ta lo, a ngaihtuahna alo kawm hman a ni mahna a khuh ta bawrh bawrh mai!  A khuh zawng chuan a awm hliam aṭang chuan thisen tharlam alo chhuak zui zat a, hahchawlh leh rih a ngai ta!  Satina chuan han buaipui lehnghal vatin an mut ṭhat tir a, reilo deuh hnuah chuan thisen a lo hloh tam nen a chau ta deuh a niang a muhil zui ta. Pasalṭha Chala a chhing ṭha tan tih Bawlpu Satina'n a hmuh chuan midang tlawhkual turin a chhuahsan ta a. Bawlpu Satina leh Sadawt chu an buai hle mai, mahni inlum pawh an pan hman meuh lo a ni e. 

            Puklui khaw boruak a buai luih luih lai hian zan hun a lo ni ta reng a. Khawchhung lungngaihna leh manganna hre ve ni awm fahran hian bawar pawh a pau duh hauh lo. Tlai lamah te khan vawkpui pawh nguk lovin an bawk ngaih hlawm a, Se haw lah chu an nguai raih kha a ni. Hunbi hriltu hram thiam te pawh chu an ngawi zo ta! He chhiatna, tawrhna vanchung chim ta mai ang hi an hre ve a ni chek ang. Seifate tual zawng inrumnekna leh ropui zawk nih tumna leh inchuhna chuan thisen tam tak a luantir ṭhin si.

           Pasalṭha Ralthatchhunga, Thangnghilhlova pu pawh hliamna tak a nei a, a nak chhuk a kak thla raih mai a, hmelma chem, hnung lam aṭanga lokal chu alo veng hman lo kha a ni. Theihtawp a thup chungin inlam a pan thei kha a ni a, inchhung a thlen chuan khawsikna takin a tuam nghal a, mihuaisen chu a tlu ta! Mahni inlum pen thleng hram pasalṭha, a ṭulna in a er thluk avanga Chengrang leh milu lak chem hum leh ta chu a thlawnin a tlu hauh lovang le! Puklui phaw ni ṭhin a tluk tak meuh chuan Chawngtinleri naute an buai zo ta! Tho chhuak lehin tual a leng leh a ngem le? Zan hun a nih meuh chuan a hliam chu Bawlpu in buaipuiin chhel a ti hle a, a nupui kum upa tawh tak leh a tute chuan an kil tuau mai a, Ralthatchhunga lah a rum chhuak hauh lo. Mi huaisen te zawng an hnuk hi a hla em a ni.

          Zan lama seifate rohlu pawh ngui nghiaiin a chekkawite nen an rawn inlan ta. Anni lehzel pawh chuan Puklui khua chu an tawrhpui a ni tih hi a hriat ve tlat mai! Khawchhung mite lahin an zubel pu khawmin  Lal tual meichheh en ah chuan an ṭhu a, pathlawi Laihangan khuang a beng a, heti hian an zai ta ṭhat ṭhat a,

    " Farngawpui a sang khi e, vanhnuaiin an inhrilh e,

     A chhipah chuang ila, fam ka ngaih khua a lang maw e," 

        Lungrun takin an la a, an zawm dual dual a, nula hnuk no deuh lah an puantlang hmang ṭangkaiin an inhru a, tlangval boralta lawmnu te an khawngaih thlak hle mai! Haileng no hmangin zu an han sem leh a, chu mi zawh chuan Laihangan hla han la lehin,

      " Pualhrang vauva lei vahmim i hrai ngai bang tawh la,

       Keipawh thlafam ngaia, ka ṭahni a tam mang e!" 

           an ti leh meuh zawng hmeichhe lam ho zawng chuan chengkawl an hip ta mai emaw tih tur a ni. An insut ta sup sup mai a, Puklui lalnu a insum zo ta lo, ṭah hla a chham ve ta,

  " Lokir leh rawh ka hrai riang Saite,

    Kan la tiam lo rihtlang i liam mai tur zawng,

   Ṭah hluan zai ka sa ni leh zan ka hmang asin!" 

    A lunglawm ala kim thei lo, a fanu Puklui hmingṭhanna ber Saimawii lu chu an chul a, alo dai dak tawh mai si, kiu rawih rawih chuan,

    " Rihtlang mual i liam tur ka ngai ngam lo,

      I sakruang rial ang alo dai si maw,

     Aw, hlimten runin tual rawn mawi leh rawh!" 

       an ti leh meuh zawng khaw mipui a vel leh ta! Vanlam ropuina pawh a ngui ta nghalh mai le. Naupang lah va muthei bik hek suh, an ṭap raih raih hlawm a, hun hrehawm tak a ni. 

        Zan reh lai tak chuan Chawntui lal fanu inthiar tura a ding chuan Pasalṭha Saizama chu an rawn zei ralh a. Pasalṭha Saizama chuan a hmuh hmaih hauh lo, rang tak leh fimkhur tak chuan a zui ve nghal thuai a. Tuikhur kawng thui lote zawhin an ding dun ta a, chu zan chhawrthla eng lah chu a hnim raih mai si! Dar khuang han tuvu leh vung vung thawm te chu an hriat theih chhun a ni ta rih a. Chawngpuii hi amah chauh chuan han ni ngat se zawng a hlau hle ngei ang, kan bula awmte azir hian kan hun tawn hrehawm lai hi kan paltlang mai ṭhin a lo ni. Chawngpuii chuan zah a dawn hman lo, pasalṭha Saizama ṭangah chuan an bei thlawp a,

     " U Zam, i va rei em em si ve, ni tin ka lo thlir che asin!" an ti no chhuak hnap a. A tawp lam phei chu lungchhia hian a zui tawh a ni.

       Pasalṭha Saizama chuan Chawngpuii chu duat taka asama chulin,

    " Chawngi, theihtawp chuan ka rawn hmanhmawh asin..i mi rawn tirh Hleia te kha kawnglakah a ṭhian kha Sapuiin alo seh a, duh aiin i thuchah ka hre har a ni, pawi ka ti hle mai!" a ti chhuak ve ta a.

        Thinlungin a zawm tawhte karah chuan thianglo leh ri khamchin a awm lova. Tawn loh kar rei taka lunglenna  tuar chhuaka intawngta te thinlung hi sawi aia nasa hian a hlim a. Ni, chung hunah meuh chuan hunbi hi a zuang ta emaw tihturin a kalchak si ṭhin!

Pasalṭha Saizama chuan a awma bei mek a hmangaih Chawngpuii chu a kuah kham thei lo, an piah Vaiza kung hnuaiah chuan an ṭhu ta rih a. An thu bul han ṭanna tur pawh an hre mai lo, an inmelh a, an nui leh sak ṭhin! Hlim em em e ti lo chuan an khaw awmna boruak chuan a tuam a, lungngaihna karah chuan thu tin sawi a rem rih si lo! 

        ..........        ...........      ..........

      Ral rama awm mek Thangnghilhlova chu zanmut zai a rel leh hlei thei ta lo. Chhak pawih ram chhunga an awm tawh avang chuan an fimkhur hle a, zantir lamah rei vak lo a chhing zawk kha a ni mai a, ralveng thlakin thingbul behchhanin a ṭhu reng a.A hma nia Chengrang rawl an hriat lah kha adang hriat tur a awm hauh lova, chu chang a ni lo, thawm danglam an hre leh lo hrim hrim a ni. Puklui khua a ngaihtuah hle mai, a thinlung tak chuan an ṭhat tlan a ring hle a mahse reiloteah Daipui leh Serthan in an lo run mai ang tih hlau chuan a buai leh si ṭhin. Achang phei chuan a thaw leh hak ṭhin a ni. Chutih rualin pasalṭhate an awm avang chuan a ngaih a ti ṭha lui leh deuh a. A pa thuchah ṭhin a hrechhuak ta...." Thinlunga ngaihṭhat lohna hi dawih luat vang a ni chawk a, mipa chuan kan kalna kawnga harsatna awm chu kan su tlang thei ngei tur a ni!"  tih chu...! Thim ṭin hun a ni ta, an ṭhiante pawh an rawn harh ṭan ta, zan lamah Changel hnah sawh hliahin tukṭhuan tur an bawl diam tawh kha a ni. Khawvar huna mei khu chhuah loh chu an tum ber a ni. 

           Puklui tlangval te leh Vanhnuailiana tlangvalte an rawn tho kim ta, thawm dim tak leh inzo tak chuan an che sang sang a. An inpeih kim chuan kal zai an rel leh ta,  Thangnghilhlova chuan hma a hruai ta, ral ramah zawng tuman fimkhurna an hlamchhiah tawh lo. Thawm lah chu an dim thiam em em mai a, an tuallenna ṭhin ram nen a boruak chu a inang tawh lo hle a ni. Mahni dinhmun hnung tawlh pui ngai lo chungturni pawhin a hmun a luah leh ta vung a, heng mihrang tan hian eng ni tak herchhuah pui ang maw! Thui tak an kal hnu chuan lui lian deuh tak hi an thleng ta a, an han hawikual a, an hnu chhui chuan an kan ngei tih an hrethei a, amah erawh chu eng lui nge a nih an hre hauh lo thung a.  Darchhawka chuan Pawih kurunglui an ti vei ngawt a, nichiah chuan an hre si lo, ral ram mah nise tlangval ho chu an nui dar dar mai. 

       Lungpui liantak phen ṭha deuh awmah chuan tukṭhuan an bar ta. An lokal thui ta deuh bawk a, an bar hnem hlawm hle mai, ṭhenkhat tan chuan van kai chaw a ni tawh ngei ang le. Tlangval tan tukṭhuan bara rei tak ṭhut chi a ni ngai lova, an tho ta sang sang a, an zinga upa deuh ber chu Rala leh Thangzaa an ni a. Zah pawh an zah thiam kher mai! Thangzaa han dingchhuak chuan,

    " In silai kha han enchiang ula, zen te kha inlo sawh pan a nge, vawiin hian hran lu bing ho nen kan in hmachhawn ngei dawn a, ka hnar hian hran lu bing ho rim a hre tawh a ni!" a ti chhuak a. An hmachhawn tur, an pan ngat ngat a ni a, an phur hmel tawh hle mai. Mihring va thata ka suasam an phurna lam a ni lova, ramchhan tur leh an lusei puite puitura chetlak an duh vang a ni.

          An tukṭhuan barna vel an tihfel zawh chuan vaibel an han lakai leh rih hlawm a, reilo deuh chu an ṭhu muang ta rih a. Ral bawh dan tur sawi an han tum viau na a, an la hriat ngai loh leh an hriat loh mual a ni nen hmalam amite chu pawh phawt ṭha an ti ta zawk a. Kal an rem leh ta, Thangnghilhlova leh Raltawnan hma an hruai ta thung a, kawng ruh an hmu ṭha ta nen an lut ril ta hle mai, an han hawi kual te reng reng chu an hawina lam thil che reng reng  hmuh hmaih an tum lo, lo fing sawm vel an kal ta. Thangnghilhlova bek veilam thisen zam kal chu a rawn phu ta zat zat a, chu veleh an puah lofing nga awm  velah chuan Silai puak zawt zawt an hre ta! An han leh a, a puak leh ta, Lusei tlangval ralbawh a au ri te an hre tel ta ngat mai. Serzawl mihrangte an nih ngei an ring a, chutah.....

         ( chhunzawm tur)