PASALṬHA THANGNGHILHLOVA BUNG 50 NA

PASALṬHA THANGNGHILHLOVA

                    (M. Lusei Palian )

                       BUNG 50 NA

            ..........       ............     ..........

                  Thangnghilhlova chuan a hnung lama thawm awm chu a hre ta tlat mai! Rang taka inher in a Silai ngul vawt raih chuan a hawina lam chu a tin nghal zat a. Chutah le, a hnung lawka rawn ding a hmuhchian chuan mak a ti hle mai! Sazuk ki phir mawi em em mai, mitmeng fiah tak hian chik zetin alo thlek veng veng mai le, chutiang khawpa hnaiah a vawikhat hmuhna a ni nghe nghe a. Uluk tak chuan chu Sazuk mitmeng chu a en a, a thinlung chhungah thu a rawn sawi tlat mai! 

     " Pangen ngaw chhungah hian peng darh lo u la, hmalam pan ang che u, hma hruai tawh rawh le!Huaisenna neiin i thinlung ngaithla ṭhin ang che...!"  

        Chu thu awka ri chhuak miah lo chu mak ti takin a ngaithla a, chu Sazuk mitmeng mawi tak, arkai den zana Ṭan tlang lasi nula mitmeng ang maia mawi chuan mit khap lek lo chuan a thlir a. A thinlung thu chu a ri nawn tlut tlut thung. Thangnghilhlova chuan a Silai chu alek hauh lova, zawi sap chuan,

        " Kal tawh rawh le, ka lawm tak meuh e!"

       A ti chhuak a, a hmuh lai chuan rang takin ngaw pik lam chhum leivak awmna lamah chuan a pil bo ta!  Raltawna te chu an lo ding ṭhap a, Thangnghilhlova hnung lam hawi vang vang kha an lo thlir reng a, engmah lah chu an hmu ve si lo. Tukṭhuan bar a hun hle tawh a, Kawrte kam chhum leivak panna laiah chuan an ding khawm ta. Thangnghilhlova chuan tlangval ho lam an melh a,

   

     " Aw le, tumah a falin kal hauh suh ang che u! Fimkhur ula, in hmanrua kha inkutin hlat hauh suh se. Tukṭhuan chu i buaipui ang u hmiang!" a ti chhuak ta a. Chuveleh tlangval ho pawh chuan mei nunin a fala che bik awm lo chuan an ri sang sang a. Sarep an la ak nual a, hem hmin sa, rawhlum thuak thuak pah chuan changel hnah hlai pui pui an sat zung zung a. Hmuamda ah chuan an inpeih ta, hetih chhung hian Thangnghilhlova hian an chhehvel ram chu uluk tak hian a lo thlir a, tlangval naran tan chuan chhun lai pawha hmulthi din ur ur theihna hmun a ni.

 

       Tukṭhuan an han bar dawn a, kum lama upa ni si lo pasalṭha tuaitir Thangnghilhlova chu an ngaichang ṭhap mai a. Puklui tlangvalte hian pasalṭha Chala thuchah ang ngeiin an dah hotu thiam viau mai a ni. Thangnghilhlova chuan hrethiam thuaiin chaw chu a bar ta, chu veleh tlangval ho pawh chu an ri ve ta sang sang a. An sanghal sa rep hem hmin ngei chu an han ṭhial pawng nuau nuau a, a hang tui an ti tlang hle a ni. Puar taka ei tur chuan an han infuih hlawm a, hmalam hun an hre miau si lo a ni. Reilote hnuah chuan an tho leh ta sang sang a, pangen ngaw chhunga tui thiang tak chu an han dawt khalh khalh hlawm a. Raltawna rawn phei chu an hawi vung vunga chutah inti puithu tak hian,

   " Tui thiang, tui dam, tui nunnem, amah avanga buh leh sa kan bar puk puk"

       a ti a, tui chu a in ve ta, Tairanga chu alo khi vei suk a. Lui tui an in dawn chauhin chutiang thu chu an chham ṭhin in a hre si a. Engmah phei chu a sawi zui ta lem lova, nakina la sawi chhuahah a ti a ni chek ang. Vaibel an han lakaia, Birha te lah chuan Pangen ngaw an la dailut ngai bik lova kawngchin an hre chiang bik lo. Serzawl mihrangte hnu chu an pawih kawng ruh ṭha hmuh pal ve mial mial mai a ni. Rei muanna chi a ni lo, chu ngawpui a thingte chu an che hrut hrut thei ni hialin a hriat a. Thangnghilhlova chuan hma a hruai a, kal an rem leh ta. Chhun pachangah ngaw chhunga rannung hram te pawh an hriat ngai zu ni hauh lova. A hma zana an hun tawn nen chuan kawng nuam tak an zawh lo chiang a ni. 

         Boruak han inthlak leh ṭhin chu an hrethiam ṭan a, zana an lut lo kha tlangval ho an inchhir ta miah lo thung! Kal chak har an ti hle mai a, hma hruaitu Thangnghilhlova chuan hma hruaisaktu a nei tih a hrethiam ṭan ta! An kalna tura chhum leivak lo paw chiai ṭhin kha a veng hawk zel a, chawhnu thlang her a nih meuh chuan an chuang chhuak ta ṭep a. Chawlhna hman a awm lo tih hria in hmalam an pan nguah nguah mai a ni. Hruaitu te an huaisen a kawngdik an hriat phawt chuan a zuitu te thla a muang ṭhin!

               ...........        ...........   ............

 

           Hetih mek lai hian Serzawl mihrangte Vanphai, Chawntui leh Bawkmual tlangvalte chuan Herhzawl an pan leh mup mup tawh a. Pasalṭha Thanglura, thangchhuahpa mi huaisen a hmangaih chhan tura theihtawpa pawihral um chu pawh vata ṭanpui an duh hle tawh a ni. Pasalṭha Selzama, Serzawl mihrang hruaitu, pasalṭha ni tur renga piang, huaisenna thisenin a luan hnan, ralrel thiam leh thinnel tak, Sakawl vawitam tukzal a, mihrang tam tak tudaitu chuan hma a hruai a. A hnunga kal te pawh khaw sawm chuang run thei tur ṭhiau an ni. Herhzawl lam thlen thuai a, Pawih ram thlen an chak tawh hle  a ni. An zinga Serzawl pasalṭha tuaitir Thanpuia chu alang sar nalh a, ral beih thiam tak a lo ni nen pasalṭha Chhunthanga leh Selzaman an dah chungnun em avang chuan khaw tin val rualte pawhin an dah chungnung hle a ni. A bulah chuan Aimawia leh Pazawna an tih chu an ding ran zel a, an ep zawnga din chu a chakawm loh hle a ni. 

            Pasalṭha Selzama chu thinlung inchhirna in a khat mup mup a, mahse tihlan erawh a tum hauh lo! Bawkmual lalin a lo chhan dan kha a dawn kir a, tuar ve hlak se a duh viau a, mahse mipui nawlpuiin an tuar lutuk kha a ring pha lo a ni. Pawih ral ho an chimih hneh hle na a, a lawm a kim lo! Khaw khat lal mawhphurhna sanzia a chhut neuh neuh a, ṭawng zai pawh rel lo chuan hma a tawn kaw miah miah mai a ni. Khati tak khan Bawkmual Lal Ṭhalura khan chhang lo se, an khua a him mai tur kha a nia. Lusei an tlem tawh tehlul nen, an han inchan belh kha a lai a na em a ni.  Ni suk chen aia a hniam chuan riahbuk sual turin a naute ho chu a chawlhpui ta. 

         Serzawl lal fanu ahming lema Serzawli an tih ṭhin thinlung kalpui daihtu Thanpuia chuan zanriah hmeh tur dap turin ngaw chhung lam a pan ta a. A ṭhiante chuan an zui ve nghal zat a, Chawngtinleri naute ven lai meuh chu kut ruakin a kir lo tawp ang le! Lungreng ngâw daidara chuan tur mihrang, lasi te vohbik leh venlai a ni ngat mai si! 

            ..........       ............       ............

            Boruak awm dan aṭang chuan Pangen ngaw an chhuahsan dawn hnai ta tih chu Thangnghilhlova chuan a hre thei ta! Mual zing zum lam chu a panpui ta a, a hnung lama tlangval te pawh an rawn ri ve laih laih tawh a, ngaw chhung hipna em em khan a kiansan ṭan ta a ni. Mahni hna tlin taka thawktu Turnipui pawh a hmel a danglam ṭanin zuai lam a pan ṭan ni hian a hriat a. Lo fing nga vel zet an kal leh hnu chuan Bawkmual ramchin an dai lut ta. Khaw chhung a hnaih tawh an ring tlang hle a, riahbuk sual lova khawchhung lam pan zawk chu ṭha in an hria a. Faisa an ak puar luah nen an chau ṭan ve ta deuh a. Ding khawmuang tawh lovin mual dung zul zuiin an hma a kalta te hnuah zel chuan an kal ta! 

            Ni suk chen aia hniam a ni ta tih chuan ruam rai nuam zet an thleng ta hlawl mai a. A sirah chuan luite dam zet hi a luang bawk a, chhawl hal han hnawmin tuisik vawt thiang kak chu a dawt ta khalh khalh hlawm a. Chu tui thiang tak lem zo apiangte chu han ṭhu chawlin an vaibel an han ṭankai sap sap a. Thangnghilhlova leh Raltawna pawh chuan ṭhuthmun remin vaibel an pak dun ve talh talh a. Thangnghilhlova hian an thang zat an chhut ve mek a, Pawih ram an hlat vakin a ring tawh lo. Pasalṭha Chala kawng chin hrilh lohna lamah zel an kal ta si a. An hma a mihrang kalte umphak an chak takzet tawh a, chutih rualin Bawkmual Ṭhalura khua pawh an lo chhanhim hman ngei a ring hle a ni. Darchhawka leh Tairanga chu thingah lawnin khua an han chuan a, hla deuh taka Bawkmual lungdawh chu an hmu pha ta!  Hmuamda pawh tling lovah chuan kal an han rem leh nghal zat a, an phur ṭan ve hle tawh a. A hma zana an boruak pawh an nghilh ṭan titih ta! 

                Ni pawh in hniam lam a pan ṭan ta, Raltawna chuan hma a hruai ve leh a, Paiper hmun vel an kal leh chiah tih chuan Thangnghilhlova chu a ding ta chat a.  Thehlei hram chu an ngaithla chiang leh ngat a, chuveleh rang takin, 

   " Tawna.....inring r'u, " a tichhuak ta phawng mai a. Tairanga te ho chuan mak an ti hle mai! Raltawna pawh a ding nghal chat a. An silai an hum ta far mai! A hma aia ring mahin 

     " Hlawm khatin awm rawh u" a ti leh tuar a, tlangval ho chuan silai hum in awmze nei takin pasalṭha Chala lo zirtir tawh ang chuan chet an la nghal ṭhap a, hmelma lam erawh hmuh tur an la awm hauh lo.  Thangnghilhlova hian thawm a hresual emaw an ti ṭan a, chuveleh an chhak thingbul aṭang chuan, 

     " Tu khua leh tui nge in nih? Khawilam pan tur nge innih? Lusei tlangval tho in nih chuan  hlauhawm kan ni love!" Pasalṭha aw tih hriat tak chuan a rawn tichhuak a.

 Thangnghilhlova chuan, "Lal Saitluanga khua aṭanga Chhak pawih nawr tura kal kan ni a. Lusei tlangval kan ni e!" dam thlap chuan a ti chhuak a. 

   Chu veleh aw lo chhuahna aṭang bawk chuan, " Vanhnuailiana pasalṭha te kan ni e, in silai ngul kha leilam hawi se kan lo chhuak e!" a rawn ti chhuak a. 

       Chutah Puklui mihrangte chuan Thangnghilhlova an melh ṭhap a, a ni a lo bu nghat a. An silai ngul chuan leilam a hawi ta far a, Raltawna leh Thangnghilhlova chu hmalam ah an ding hrang ta! Thing lian pui pui phen aṭang chuan tlangval ṭhahnem fe an rawn chhuak ta! Vanhnuailiana pasalṭha Rala leh Thangzaa te an rawn thleng chawpchilh ve nghal a. Thangzaa chuan Thangnghilhlova leh Raltawna te han melh tawn pah chuan,

      " Lal Saitluanga pasalṭha te beng ava fing ve le,thawm lah kan chhuah hauh si lo!" a ti chhuak a, a ngaihsan hmel kher mai! 

      Thangnghilhlova chuan, "E....eng mah kan ni hauh lo, Thehlei hram in thunun hman loh vang mai mai anih kha!" an ti chhuk ve nghal zat a. Chung te hlei hlei chu mak an la ti a ni. 

        Thangzaa chuan, " Tihian Bawkmual khua kan hnaih ber niin a lang a, pasalṭha te u kan pan nghal mai dawn em ni ni ang! Kan remti tlang em? Phaw khat ṭawma chhak pawih nawr ho tur kan ni si a!" zaidam leh midang ngaichang tak chuan a ti ta a. An lo pawm tlang viau a ni, an bu nghat a, Rala chuan hma a hruai a kal an rem ta! Tlangval ho pawh khaw chuan tlang hran mah nise Seifa, Duhlian ṭawng hmang na na na chu an innel nghal thuai a. Tuk sam zial ho zawng unau za an ni ngei si a. Chhinlung naufa hnam sawm leh hnam hnih te insuihkhawm a hun takzet a, hnam sawmna Luseia thlah ho lah an tel tam viau a ni si! ( Chhinlung chhuak hnam sawm leh hnam hnihte hi Savun lehkhaah pui takin an che ang!) An chhuahsan tak chhak pawih nawr turin an pen tlang ta. Bawkmual an thleng har lo tawp ang le! 

        .........       ...........    .............

            Tualvum lal nula Lalngovi zawng nula khawngaihthlak a ni zo ta! Kawisariheni tih hial khawpa a ṭhat thu tlang thang ngeii kha, tunah zawng chhingkhuala hnamchawm tlangval zunah a uai a, a chau zo ta! A tan Seifate hunbi chhiarin awmzia a nei lo telh telh ni hian a hria a. Chhingkhuala a di ṭhadanga reng a tawng ngai si lo. Tualvum tualzau chhawllen tlang thlifimin a sam chhawlleng a chhem leng siau siau a, rauthla in Puklui vangkhua a fang ni tin a, Ṭhadanga lenna mual a lang si lo! Hmangaihna avanga hringnun a rum ngat hi chuan lal fanu pawhin an lo tuar hle a lo ni. Chu hmangaihna sakhming chuan dinhmun sang leh hniam a thliar lova, a ṭhen hrang hek lo, khual a ni emaw tual a ni emaw a thliar lova, leido an ni em tih a thliar hek lo! Chu Doral kara hmangaihna  chu doral an hran poh leh a zual ting a, an vangkhua sakhming a rik zin poh leh hmangaihna a nghet in a zual si. Kha tlangval pian ṭha leh hmel phu lova thahrui ngah Thangnghilhlova zun khan a phuar tlat a, ni tin a nghet tial tial a ni! 

           Ama hriat tham lekin a zai rat rat ṭhin a, a hla sak ngun ber erawh

" Di zun ngaiin chhawl ang ka uai reng mai,

  An awm lo ve min hnemtu awmhar rianghlei,

  Luaithli leh lunglenna nen tlai tla ka thlir leh ṭhin; 

       tih chu a ni.Khawi hmun pawh thlir se Puklui tlangval chu chhingmitthlaah a cham zel si! A nunzia lo danglam  ta lutuk mai, Tualvum lalnu in a hmuh chuan mak hi a ti em em mai a. A pasal Laltawna chu a rawn fo na a, a ngaihna an hre ta lo. Sailo ngurpui hmangaihna a luangliam meuh hi zawng fampui ngai dawn hial mahse an hnial hauh lovang le! 

   

       A pa unau te mikhual an nei ta zeuh zeuh chu a ngaih aṭha hauh lova, an pasalṭha te nen an rawn zin leh ta tih a hmu a. Nikhat chu char lama Thingbuk hlima a ṭhut laiin an thurel Puklui khua nuai thu an sawi a hre ta hlauh mai le! A thinlung chu ruah thimpui sur tur ang maiin a chim ta mep mep a, a di ṭhadanga kha Puklui hmatheh a ni ngei dawn tih a hre si. Hlauhthawnna leh manganna chuan a tuam vel mup mup a. Puklui mihrang hi Chhak pawih nawr turin a liam tih a hre hauh si lo. Tlawm leh zah dawn thei niin a hre ta lo, a tlangval rin em em Darhnuna chu a pan ta tawp mai a. Eng thil emaw ti turin a tir ngei ang le! 

          ...........       ..............      ...............

          Pasalṭha Chala chuan ralven buk a tlawh kual a, khua a tlai tawh hle a. Kawtchhuah lama a awm lai tak chuan an lam pan chuan an khaw tlangval pahnihin tlangval pakhat an rawn chhawm chho mek a hmuh chuan a ding dat a. Tlangval ho chu an chian a, Tuitun hnar kina Pasalṭha Mangvunga naute an ni tlat mai, a ngaihna hre lo zet chuan a lo en a. Tlangval te chuan an rawn ko chhunzawm nghal zat a. A kianga an lo thlen hun chu a lo nghak ta a. An rawn hnai zel a, an rawn thleng ta! An khaw tlangval Rodanga chuan, 

   " Ka pa Chal....hei Tualvum tlangval a ni a, hmanhmawh taka Thangnghilhlova hmuh a duh a ni. A hmuh zawh hnu chuan a nunna hi chan mahse pawi zu han ti lova, i hnen pan pui turin pasalṭha Mangvungan min ti a ni!" thaw hlawi hlawi chung chuan an ti ta!

     Pasalṭha Chala chuan chu Tualvum tlangval chu an thlir a, a hmelah chuan rinawmna a hmuh tel avangin an tlangval te lam chu thlir in, 

   " Aw le, ka lo buaipui a nge, mamawh lam u la kir ang che u!" a ti a. Tlangvalte pawh chuan pasalṭha Chala thu ang chuan an kiansan nghal a.

         Pasalṭha Chala chuan chu Tualvum tlangval chu an thlek vang vang a, Darhnuna tlangval tuai tir te pawh chu a sen ap ap a,chutah,

    " Tlangval tu nge i nih le? Eng thu hla nge ni ta! Tunah hian Thangnghilhlova te chu Chhak pawih nawrin an thang mek a, i duh chu ka bulah hian i sawi thei ang! A pa  Chala ka ni e!" dam thlap chuan a ti a.

      Chu veleh Darhnuna chu a hlim hmel ta kher mai! Pasalṭha Chala hlim taka melh pah chuan Lalngovi thuchah chu.......

     ( chhunzawm tur) 

(Ti hian Thanga hi chawl rih i la, Kawkvahai ah lut tawh ang u hmiang. Kei Kawkvahai ka ngai tawh riau mai! Eng nge in ngaihdan ni le)