LUNGRENG NGÃW..S-3...(5)...
LUNGRENG NGÂW...S-3....5...
( PASALṬHA THANPUIA)
M.Lusei Palian
........ ......... ...........
Lal fanu Saipuii luhkasanga bawhhla chham hun ngaichang reng, a ngaih la tawk lek a eng mahni hna tlin em em chhawrthla pui eng zam raih hnuaia lo ding chuan chu rawl chu....kha rawl kha a thinlung luahtu Thanpuia rawl ngei a ni. A ni, a hai lo, a hai thei ngai lovang! A thinlung chu hlimna chhumpui chuan a tuam mup mup mai! In chhungah a tlan lut thuai a, a arkeziak chu a chul a chul ta! Zan thla eng hnuaia va pan mai te chu a duh hial tawh a ni! Mahse chu erawh nula tan chuan thil tihchi a ni si lo! Lal inchhung pawh thawm a ṭha hle a, Lalbula chu a chengrang chawiin Luhkasangah a va ding a, bawh hla ava chham ve ta! Chu bawh hla chham thawm hria te thinlung a va hlim em! An lut leh chu a ri ta lung lung a,
" Kan thla de chho khan a hril lawk bawk a, kan hmelma an tlawm ta! Saii nu, khaw nge ka zuthlum ṭha kha han chawi thla tawh... Tlangaupa.... khaw nge khuang kha han beng teh u! Ka mihrangte chuan ka khua an rawn mawi dawn ta! Zanin chhawrthla zet chu a hna a tlin kher mai ka ti, kan hlimna a rawn chhim a ni ngat mai...." a ti a, a hlim hle a ni. Tlangval lamkal te khan thu lawmawm an rawn thlen bawk a, a tuk lawkah chuan a khaw nawtin ran lukimin Lusei fate hnehna an lawm dawn a ni.
Hetih lai hian Zawlbuk lam pawh an thawm a ṭha hle mai, val upa Hnuna hovin silai an kap puak ve reng bawk a, chu arkai den zan chuan hlimna, Serzawl khuate hlimna a rawn thlen si! Awm hle hle thei an vang hle a, tlangval nula rim te pawh Zawlbuk lam an pan nghal thuai a Rodawla erawh a thangna chin hriat a ni rih lo! Hetih lai mek hian rammu a fehchhuak chhungte erawh thinphu dep depin an lo awm thung a, a ṭhen tan chuan lungngaihna hun a herchhuak ngei dawn si! Hringnun indona mualah hian zawng, ṭhiante tana nun hlan a ngai a, seifate ram awp chin humhim turin thisen a far a ngai si ṭhin!
Zamkunga chuan rang takin a zu bel pu chhuak in Lungdawh lam a pan a, Thangbawngan a lo hmuh chuan a zui ve vut bawk a, thu tam sawina chi ni hek lo le, an let leh ta vat mai! Chu arkai den zana kawtchhuah lungdawha awm mek mihrangte zawng an hlim a ni. Khaw chhung lam aṭangin silai puak riin a chhawn ul ul mai si! An lawmnuten arkeziak an lo ban ngei dawn si a, chu hun chu an tan chawimawina ni a ni a mihrang valte lawmna a ni si! Pasalṭha Selzama erawh a rilru no a chhuak a, tlangval chuti zat a chan chu a zak thar hle mai! Zu bel chu an birh ngar ngar hnu chuan a mah chuan a ṭhu ngawi reng a, hmeithai Zaii te, Pu Sawia ten ṭah khum se eng tin nge a chhan tak ang le? Bukbawnga chuan ral rama an hotu chu a hmu thuai a, a rilru tur a hrethiam kher mai le, a bulah kal hnaiin,
" U Selzam, khatin in dawm mah ta che, kan nauten an hmu palh reu reu ang che, kan naute chan nual mah ila, kan ralte tam tak an lu kan la a kan tlawm a nih kha..! Ral ramah chuan nun chan an awm ṭhin a, chu chu hman ata tawh a nih dan ve reng a ni. Kan tlangvalte hlimna hi ṭawmpui tum zawk ang hmiang!" a va ti kher a. A dik a ni, Selzama pawh chuan a dik a ti hle a, a rilru hahna chu alo tilang leh ṭhin chu a inzahpui thar hle a, Buka nge nge a hun hi a hre ṭhin a ni.A khat tawkin tlangval ho chuan hlado an chham sek a, khaw chhung lam pawn an rawn chhawn ve zel a, mut theih ni miau hek lo le! Nula te lam pawh chuan an arkeziak an chul an chul tawh mai a ni. Zan hun chu inher muang an ti thar em em mai chu a ni.
Thanpuia pawh a hlim ve hle mai, Aimawia te ho nen chuan an ri le lu mai a! A rilru ah erawh Varhva kam a a lungmawi lak hlan mawlh chu a ni a ngaihtuah ni! Miten pasalṭha tak takah an chhiar ta si a, Thangchhuahpa nih ngei chu a tum a, sa serh pawh a kap kim ve ṭep tawh a ni. A thinlungah nula lam hian hmun an chang tlem hle a, lenna tur pawh a hre meuh lo chu a ni, an lal fanu mitmeng erawh belhchian a dawl fu! An hun han hman dan te a ngaihtuah kir a, an ṭhiante khaw lama kir ve tur awm ta lo te an ngaihtuah thlen meuh chuan an chhungte hmuh a hreh thar ve hle mai! Chu arkai den zanah chuan lal fanu Saii a ngaihtuah chhuak lo thei lo! A khi vei suk thei hial a ni. Hun pawh a kal ve bek bek a khawvar hun a hnai ta, vanvar an thlir chhoh chuan khawvar lam arsi eng zual bikte chu a thlir vang vang a!
Bukbawnga pawh a nuam tawk chuan belpui a kuan a, a zai vei lur lur a. A chang leh a lam thul a hlim hle a ni. An silai man khawm te chu ava chul leh ṭhin vei nen, hlimna siamtu a ni hawt e. Khua avar dawn ta! An nghahhlelh em em khua chu a var ta, chutah an inrin hma chuan khawchhung thawm chuan an tlangval rammu te lam chu an rawn pan ta a.Lalnu, Lal nula te mi ṭha nupui inlama thangchhuah tawh nupui te chuan ṭhimal te, ṭhihna te, ṭhifen te chu mi huaisen rammu te tan an ken a, hei hi rallu khai thei te chunga an hlan ṭhin a ni An rawn ri phei mup mup mai le! An han inhmu chiah chu le....kum rei tak inhmu tawh lo ang mai hian an in en a, an inkuah nawk nawk hlawm mai a ni. Lal fanu Saii chuan a pa zufang thlum ṭha chu a keng tel a, Thanpuia an hmu chiah chu le lawmna leh hlimna chuan a tuam mep mep a. A zak thar leh thut a, chutah nula dangten arkeziak an lo ban mawlh mawlh lai chu thlirin a thik thar hle chu a ni. A ding reng lai chu Thanpuia chuan a va hmu ta, sawifiah theih loh chuan a zem a ni ber mai, Ṭhuami chuan an nghawk salh a hreh leh deuh si chuan a arkeziak chu a ban in a ṭhihna chu a pe ve ta a, chutah a zufang ken chu en ṭha ngam mang lo chuan eng mah sawi lovin an saihlum bo pek ringawt a. A nghahhlelh mihrang hmaah chuan a zam chhe leh si, Thanpuia khan a mitah tak a lo en vei kher a nih kha!!! Thinlunga riak reng sakhmel tawn chak tak han hmuh meuh chuan a lo chet buai theih em a ni.Lalnu te leh mi ṭha nupuite pawh chuan mihrang valte chu an ṭhi ken chu an hlu tham fe fe chu an mahni chawimawi nan an lo hlan ve mial mial hlawm a, an tana rammu, lusei fate tana rammu an ni miau a, an thil hlu te an ui hauh lo a ni. Hei hi dana an neih duhsakna an hlan a an pek ṭhin a ni kumkhua a ni.
Chutah le...Pasalṭha Selzama hlauh ang ngeiin hmeithai Zaii chuan a fapa Thlahtea chu a zawng ruai mai le! A ni chang a ni lo, nula ṭhenkhat pawh an hawi ruai mai a, an ring an fan leh ṭhin an lawmpa te an tawng ve si lo! An arkeziak ken ve te chu an hum ngawt ngawt mai a, Zaiin ṭap chungin a fapa Thlahtea chin Selzama an zawh meuh chuan le, Pasalṭha Selzama pawh a thaw hawalk mai le! Rammu tur kha a ma thlan ngei kha a ni si! Chhanna a pe thei lo, Thlahtea lawmnu Tuaki chuan a rawn kuah vat a, an inhnit hlawp hlawp mai le! Pasalṭha Selzama chuan a thil tawn hreh ber a tawng ta! A hmai a uang lo kher mai le...! Lal chuan thil awmzia hrethiam thuaiin kal an han rem ta a, Lal mual chu haw haw chungin an pan ta!
Lal mual an han thlenga, lal chu luhkasangah a ding peu al a, khaw mipui phun mur mur thawm pawh a reh ta, tihian thu a sawi zui ta a...
" Ka khua leh tui duhtak te u, kan hriat ṭheuh angin kan chhak pawih ral dova rammu kan pasalṭhate an rawn kir ta! Lusei lal ṭangrualin kan hmelma te chu kan tlawm ta! Hei hi hnehna satliah a ni lova, inlungrualna zawk a ni. Lusei lalte hi ṭhendarh leh tihtluk kan ni tur a ni lo, unau intai a indo tur ka ni lo reng a ni. Seifate tana rammu mihrang valte hi ka chhuang takzet che u, Huai No indawm ngei ang! Tin, Lusei ram tana nun hlan ta te ka va chhuang tak em! Ram tana nun hlan ngam mi ropuite an ni! An chhungte ka ensan lovang a, ka buhzem min ṭawm thei ang! An chhungte lai na zawnga ṭawngkhum an awm chuan Lal pawi an sawi tihna a ni ang a, hrem loh chuan ka chhuah hauh lovang! Tin, he kan hnehna ni hi vawiin hian .... ran lukim in kan lawm ang a, mi lu aina hun kan hmang dawn a ni. Kan mihrang rammu ten huai no an dawm hma in Pasalṭha Selzaman an han thang dan chanchin han sawi se a ṭha a nge!" a ti ta a.
Chutah le..Pasalṭha Selzama chu luhkasangah a ding chho ve ta! A aw an thian te te a, an chanchin chu thiam fe chuan an sawi ta char char a, a mah indah bovin a naute a fak hle a, Thanpuia phei chu khaw tin hriat pasalṭha a nih tawh dan thlengin an sawi a. Pawih ral nen an inbeihna an sawi tak tak a, Awhtlang khaw bula an mang teuh zia te, Herhzawl lal fanu an chhanchhuah dan te Pasalṭha Chhunthanga leh Thanpuia tluk thu te, hual beh an nih lai an sawi meuh chuan.....mipui te chuan an tlangvalte chu an thlir nawn sek mai a ni.Vanhnuailiana pasalṭhate leh Pasalṭha Thangnghilhlova te hovin an rawn puih dan te thiam taka an sawi meuh chuan ral ram a hmun ngeia telve hialah an inngai mai reng a ni.An lo haw kawng chanchin a thualin Pawih lalten Sa-ui tan an duhthu te an sawi meuh chuan mipui pawh an lo haw haw hluah hluah tawh mai a ni. A sawi zawh chuan Bukbawnga chu an melh a, chutah Buka chuan Lalpa an en a, a lo buk tak nghutah chuan Luhkasanga dingin Buka chuan an chin a sawi ve ta a... An hruaitu Pasalṭha Selzama khaw tamtakin hotu a an dah thu te, a huaisen zia leh a ralrel thiam zia te, Thanpuia huaisen zia leh an ni ho chu khawdangten 'Serzawl Mihrangte' tia an hriat dan te an sawi a. An khua chuan tlangval an chan tlem ber thu te chu pawh Selzama huaisen vang a nih thu an sawi ve leh kher a. Mipui pawh chuan Selzama leh Thanpuia chu la hmu ngai lo ang hrimin an thlir nawn fo mai a ni. Bukbawngan thu a sawi zawh chuan Lalbula Haizangno khat pam mai chuan lalpa zu thlum ṭha eltiang chu lal fanu Saipuii chuan a chawi ta a, a pa thu ang chuan mihrang valte chuan an dawm ta. Aimawia thil lo chik ta reng reng chuan Saipuii chu Thanpuia bula a chet apiangin a khur ru der der tih a man thiam ta. An tih ṭhin dante an zawh khat hnu chuan tukṭhuan bar khama rallu lam turin an inṭhen darh ta rih a.
Mipui an ṭin lai chuan Thlahtea nu Zaii a ṭap bang thei, mittui tla zawih zawih chung chuan ṭah hla hetiang hian an chham a,
" Ṭahlai ni kawlah a liam thei dawn ne maw,
Ngaih a na e, thinlaiah aiang a cham e,
Sulhnu thlir in nghilh ni a awm dawn lo ve!"
an ti raih raih mai zawnga Pasalṭha Selzama leh Bukbawnga ngeng a chhun ngang mai! Hmeithai Zaii ṭap chung zela an inlam pan chu Thlahtea lawmnu Tuaki chuan a kuah a, an kal dun hnak hnak mai le! Tuaki mawlh hi a ni, a lang a pauin ṭap ngam hek lo, a tawrh hi dar lehlam sahthlak aiin a na zawk hial si a! Zaii pawh dem theih a ni lo, a neihchhun a innghahna a chan a ni, a ril pawhthlak aiin a na zawk ngei dawn si a.
Ferehsan hun velah chuan mual lam tur chuan mihrangte chu an puan zinga a ṭha ber vengin kawlhnam leh fungki nen silai akin an mi lu lak ( an sam ho kha) khaiin lal mual an pan ta! Zawngchal neiin zawngchal an tawn ngauh a, tuirual an tawn tel bawk a, tin, arkeziak nula ten an lo ban kha kim biaiin an la inbel tho a.Tin, chung mihrangho chawimawi tur hrim hrim chuan nula hmel ṭha thangchhuak ngat , tuirual leh arkeziak khima lam ve turin an sawm tel bawk a. Chung nula hmel ṭha te an lam ve leh chuan darbu, darkhuang te leh tumphit te chu a tumtu te chuan uar takin an lo tum thung a.Muallam hma hruaitu ah Bukbawnga a awm a, a hnungah Aimawian a zui a, Thanpuia alaiah awmin an mi lu hawn( an sam an khawm kha) chu a dahna turah an han dah ta a, Bukbawnga chuan chung mi lu te chu malchaw an pe a, thiam takin chham pual an chham ta! Nula te mit fukna ber chu Thanpuia a ni, an thlir ning lo a ni, pasalṭha a ni ta si! Lalkhawthangi pawhin inthlahrung fe in a lo thlir ve a, a nalh ngang mai lehnghal a! Rimawi tumtu te chuan an awi ta mup mup mai le, Zamkunga chuan tumphit uar fe hian a tum a. Chutah le, midangte nen an inchhawn ta,
" Ral hawlna in dal e,
Ral sial hawlna in dal e,"
tiin an han chhem ṭang at mai a.Chu veleh Bukbawnga hote chuan thatho hmel hlim tak, huaisen thuhnuairawlh hmelpu diktak, zuam sual hlauhawm tak hmelpu chung si chuan zawi hnalhin an ke chu phei thenin an kal ta sulh sulh a. Aimawia leh Thanpuia chuan an thiam kher mai, mipui chuan an thlir tuau mai chu a ni. Chutah darbu tumtu pathawi Laibawnga te ho chuan,
" Siakzapauva ṭhuam ang kan do,
Thlangpui thlunglu kan lam e,
Thlangpui thlunglu kan lam e..." an han ti a, a karah darkhuang chu a tum tuvu hlurh hlurh mai bawk a. Chutah Zamkunga te ho tumphit tumtu te chu an han che ve leh a,
" Ralin sial hawi na maw, hawina maw phit,
Ralin sial hawi na maw phit ...
Ralin sial hawi na maw phit...
Hawi na maw phit....."
tiin an han chhem khur hlerh hlerh mai a, chutah le mihrang ho fuan khawm meuh zawng an phur ta takmeuh mai le...! Nula hmel ṭha thangchhuak ngat zinga lal fanu Saipuii uar thiam taka an thle kual zet zawng hmuhnawm hi a tling a ni, uar em em in a tuirual ken sawi thle chungin alo su rem em em zel mai chu a ni.A mit chu Thanpuis chungah a fu leh ṭhin a, a lo thlir ve em tiin an melh a an mit leh mit a intawn lah in an hawisan rang leh hle mai si! Aimawia lah chuan a hmuh hmaih hauh lo, lam pah chuan Thanpuia chu an fiam leh zauh vei a, Vahrit chungchangte ala rawn phuhchhuak ta deuh deuh! Pazawna lah a uar ber berah a ṭanga, an thle vel te chuan Rodawla chu anmelh lui kher vei a, Mihrang zinga chhiar a ni ve miau tawh a, Huai No pawh a dawm ngei tawh si! Mipui zawng zawng lah chuan thawklak theihnghilh hial khawpin an lo thlir ṭhap a.
An han lam tak tak a, a laia mi lu chu diriam thei ang berin an riam a, mihrang ho chuan an silai ( zen chauh thun) chuan an han kap ta tak tak a le, zen rim hi a nam chum chum a, mihrang ho zet zawng thlir nin an har a ni.Mualah chuan zu thlum ṭha ṭha an han tlar a, Siala ral ai tawh Pasalṭha Selzaman a khawn hmasa ber a, Bukan an dawt a, an khawn kim vek a. Heng mi lu an lam ni hian tlangval zu an rui ngam ngai lo va, a hmingin an tem ṭhin! Tlangval tan zu ruih hi a thiang lo hul hual a, zu rui ṭhin chu Phungin a keuh ṭhin! ( Phung tur hi val upa in an ruat a, tlangval zurui an awm chuan puanin an khuh a, an sawisa hrep a, chu chu phungin a keuh an ti ṭhin! Phung a keuhtu hi tuman an hre ngai lo...M.Lusei Palian....) Uar thei ang berin an han thle chhawknghawl hlawm a, Lalpa pawh Vakul chang tawnin vaibel zu in ngeng takin a kal kual a, Haizang no nen tlangaupa'n a zui a, a khat tawkin Silai a kap puak reng a, Upa Phirtuala pawh a bang bik lo! Chutah an hlim vang lai chuan Bukbawnga chu an zai ta luah luah a,
" Chawmkhuang beng thiam vala kha zai rawh se,
Muvanlai tlang chawiin lam rawh a laiah,
Chawnban lo vawr na'nge lengrualin"
Thanpuia melh ralh chuan an ti a, an hlimna hian ava thleng ril teh lul em,awmze neiin an lam ta suau suau a.Seifate tan hei aia hlimni a awm chuang lo. Tlai lam la hma deuhah chuan an milu te chu tlak lamah an vui a, an sam erawh sahlamah an khai thung a.
Tlangval ho leh pathlawi ho chuan changel hnah an phah ṭan ta! Ran lukim an ei dawn a ni, zo buh hmui hiam mai in tin aṭanga an chawi khawm chu an khawrh khu ta vung vung a, a laiah chuan sahrang lian fe fe a khu vung vung bawk a, a rim ngawt pawh chuan ril hi a ti ṭam hliah hliah tawh a ni. Mauthei chuan a tuipui leh a chek chu a thli mawm hmak mai a, heng satui hang tui sa si hi zuam sual awl tak a ni, a khu tawh mang ṭhin si lo, mi tam takin ka pilh vekin an hawp chawk a ni.Bukbawnga pek lah chu a nuam tawk viau mai a, a ri vei lung lung a. Khaw nawtin hlim takin ruai chu an kil ta...
Hetih lai mek hian hmeithai Zaii inah chuan Zaii leh Tuaki chu an ṭap dun koh kohva,
" Phaia phunchawngpui a ṭhuam laiah,
Chung muvanlai lenthiaman chhawl a bâng e,
Kei zawng fam zun ngaih ka bang thei lo!"
Zaiin an tih meuh chuan Tuaki a vel a ni ber a, inhnem tur pawh an awm chuang lo! Chu tlaini tla tur zam raihte chuan Thlahtea an ngaihna a tizual ting mai si! Chutih lai chuan an kaiṭen a rawn ri a, sumhmunah rawn ri phei zelin tlengrel rawn nam hawngtu an hmuh meuh chuan..........!
( chhunzawm tur)
( PASALṬHA THANPUIA)
M.Lusei Palian
........ ......... ...........
Lal fanu Saipuii luhkasanga bawhhla chham hun ngaichang reng, a ngaih la tawk lek a eng mahni hna tlin em em chhawrthla pui eng zam raih hnuaia lo ding chuan chu rawl chu....kha rawl kha a thinlung luahtu Thanpuia rawl ngei a ni. A ni, a hai lo, a hai thei ngai lovang! A thinlung chu hlimna chhumpui chuan a tuam mup mup mai! In chhungah a tlan lut thuai a, a arkeziak chu a chul a chul ta! Zan thla eng hnuaia va pan mai te chu a duh hial tawh a ni! Mahse chu erawh nula tan chuan thil tihchi a ni si lo! Lal inchhung pawh thawm a ṭha hle a, Lalbula chu a chengrang chawiin Luhkasangah a va ding a, bawh hla ava chham ve ta! Chu bawh hla chham thawm hria te thinlung a va hlim em! An lut leh chu a ri ta lung lung a,
" Kan thla de chho khan a hril lawk bawk a, kan hmelma an tlawm ta! Saii nu, khaw nge ka zuthlum ṭha kha han chawi thla tawh... Tlangaupa.... khaw nge khuang kha han beng teh u! Ka mihrangte chuan ka khua an rawn mawi dawn ta! Zanin chhawrthla zet chu a hna a tlin kher mai ka ti, kan hlimna a rawn chhim a ni ngat mai...." a ti a, a hlim hle a ni. Tlangval lamkal te khan thu lawmawm an rawn thlen bawk a, a tuk lawkah chuan a khaw nawtin ran lukimin Lusei fate hnehna an lawm dawn a ni.
Hetih lai hian Zawlbuk lam pawh an thawm a ṭha hle mai, val upa Hnuna hovin silai an kap puak ve reng bawk a, chu arkai den zan chuan hlimna, Serzawl khuate hlimna a rawn thlen si! Awm hle hle thei an vang hle a, tlangval nula rim te pawh Zawlbuk lam an pan nghal thuai a Rodawla erawh a thangna chin hriat a ni rih lo! Hetih lai mek hian rammu a fehchhuak chhungte erawh thinphu dep depin an lo awm thung a, a ṭhen tan chuan lungngaihna hun a herchhuak ngei dawn si! Hringnun indona mualah hian zawng, ṭhiante tana nun hlan a ngai a, seifate ram awp chin humhim turin thisen a far a ngai si ṭhin!
Zamkunga chuan rang takin a zu bel pu chhuak in Lungdawh lam a pan a, Thangbawngan a lo hmuh chuan a zui ve vut bawk a, thu tam sawina chi ni hek lo le, an let leh ta vat mai! Chu arkai den zana kawtchhuah lungdawha awm mek mihrangte zawng an hlim a ni. Khaw chhung lam aṭangin silai puak riin a chhawn ul ul mai si! An lawmnuten arkeziak an lo ban ngei dawn si a, chu hun chu an tan chawimawina ni a ni a mihrang valte lawmna a ni si! Pasalṭha Selzama erawh a rilru no a chhuak a, tlangval chuti zat a chan chu a zak thar hle mai! Zu bel chu an birh ngar ngar hnu chuan a mah chuan a ṭhu ngawi reng a, hmeithai Zaii te, Pu Sawia ten ṭah khum se eng tin nge a chhan tak ang le? Bukbawnga chuan ral rama an hotu chu a hmu thuai a, a rilru tur a hrethiam kher mai le, a bulah kal hnaiin,
" U Selzam, khatin in dawm mah ta che, kan nauten an hmu palh reu reu ang che, kan naute chan nual mah ila, kan ralte tam tak an lu kan la a kan tlawm a nih kha..! Ral ramah chuan nun chan an awm ṭhin a, chu chu hman ata tawh a nih dan ve reng a ni. Kan tlangvalte hlimna hi ṭawmpui tum zawk ang hmiang!" a va ti kher a. A dik a ni, Selzama pawh chuan a dik a ti hle a, a rilru hahna chu alo tilang leh ṭhin chu a inzahpui thar hle a, Buka nge nge a hun hi a hre ṭhin a ni.A khat tawkin tlangval ho chuan hlado an chham sek a, khaw chhung lam pawn an rawn chhawn ve zel a, mut theih ni miau hek lo le! Nula te lam pawh chuan an arkeziak an chul an chul tawh mai a ni. Zan hun chu inher muang an ti thar em em mai chu a ni.
Thanpuia pawh a hlim ve hle mai, Aimawia te ho nen chuan an ri le lu mai a! A rilru ah erawh Varhva kam a a lungmawi lak hlan mawlh chu a ni a ngaihtuah ni! Miten pasalṭha tak takah an chhiar ta si a, Thangchhuahpa nih ngei chu a tum a, sa serh pawh a kap kim ve ṭep tawh a ni. A thinlungah nula lam hian hmun an chang tlem hle a, lenna tur pawh a hre meuh lo chu a ni, an lal fanu mitmeng erawh belhchian a dawl fu! An hun han hman dan te a ngaihtuah kir a, an ṭhiante khaw lama kir ve tur awm ta lo te an ngaihtuah thlen meuh chuan an chhungte hmuh a hreh thar ve hle mai! Chu arkai den zanah chuan lal fanu Saii a ngaihtuah chhuak lo thei lo! A khi vei suk thei hial a ni. Hun pawh a kal ve bek bek a khawvar hun a hnai ta, vanvar an thlir chhoh chuan khawvar lam arsi eng zual bikte chu a thlir vang vang a!
Bukbawnga pawh a nuam tawk chuan belpui a kuan a, a zai vei lur lur a. A chang leh a lam thul a hlim hle a ni. An silai man khawm te chu ava chul leh ṭhin vei nen, hlimna siamtu a ni hawt e. Khua avar dawn ta! An nghahhlelh em em khua chu a var ta, chutah an inrin hma chuan khawchhung thawm chuan an tlangval rammu te lam chu an rawn pan ta a.Lalnu, Lal nula te mi ṭha nupui inlama thangchhuah tawh nupui te chuan ṭhimal te, ṭhihna te, ṭhifen te chu mi huaisen rammu te tan an ken a, hei hi rallu khai thei te chunga an hlan ṭhin a ni An rawn ri phei mup mup mai le! An han inhmu chiah chu le....kum rei tak inhmu tawh lo ang mai hian an in en a, an inkuah nawk nawk hlawm mai a ni. Lal fanu Saii chuan a pa zufang thlum ṭha chu a keng tel a, Thanpuia an hmu chiah chu le lawmna leh hlimna chuan a tuam mep mep a. A zak thar leh thut a, chutah nula dangten arkeziak an lo ban mawlh mawlh lai chu thlirin a thik thar hle chu a ni. A ding reng lai chu Thanpuia chuan a va hmu ta, sawifiah theih loh chuan a zem a ni ber mai, Ṭhuami chuan an nghawk salh a hreh leh deuh si chuan a arkeziak chu a ban in a ṭhihna chu a pe ve ta a, chutah a zufang ken chu en ṭha ngam mang lo chuan eng mah sawi lovin an saihlum bo pek ringawt a. A nghahhlelh mihrang hmaah chuan a zam chhe leh si, Thanpuia khan a mitah tak a lo en vei kher a nih kha!!! Thinlunga riak reng sakhmel tawn chak tak han hmuh meuh chuan a lo chet buai theih em a ni.Lalnu te leh mi ṭha nupuite pawh chuan mihrang valte chu an ṭhi ken chu an hlu tham fe fe chu an mahni chawimawi nan an lo hlan ve mial mial hlawm a, an tana rammu, lusei fate tana rammu an ni miau a, an thil hlu te an ui hauh lo a ni. Hei hi dana an neih duhsakna an hlan a an pek ṭhin a ni kumkhua a ni.
Chutah le...Pasalṭha Selzama hlauh ang ngeiin hmeithai Zaii chuan a fapa Thlahtea chu a zawng ruai mai le! A ni chang a ni lo, nula ṭhenkhat pawh an hawi ruai mai a, an ring an fan leh ṭhin an lawmpa te an tawng ve si lo! An arkeziak ken ve te chu an hum ngawt ngawt mai a, Zaiin ṭap chungin a fapa Thlahtea chin Selzama an zawh meuh chuan le, Pasalṭha Selzama pawh a thaw hawalk mai le! Rammu tur kha a ma thlan ngei kha a ni si! Chhanna a pe thei lo, Thlahtea lawmnu Tuaki chuan a rawn kuah vat a, an inhnit hlawp hlawp mai le! Pasalṭha Selzama chuan a thil tawn hreh ber a tawng ta! A hmai a uang lo kher mai le...! Lal chuan thil awmzia hrethiam thuaiin kal an han rem ta a, Lal mual chu haw haw chungin an pan ta!
Lal mual an han thlenga, lal chu luhkasangah a ding peu al a, khaw mipui phun mur mur thawm pawh a reh ta, tihian thu a sawi zui ta a...
" Ka khua leh tui duhtak te u, kan hriat ṭheuh angin kan chhak pawih ral dova rammu kan pasalṭhate an rawn kir ta! Lusei lal ṭangrualin kan hmelma te chu kan tlawm ta! Hei hi hnehna satliah a ni lova, inlungrualna zawk a ni. Lusei lalte hi ṭhendarh leh tihtluk kan ni tur a ni lo, unau intai a indo tur ka ni lo reng a ni. Seifate tana rammu mihrang valte hi ka chhuang takzet che u, Huai No indawm ngei ang! Tin, Lusei ram tana nun hlan ta te ka va chhuang tak em! Ram tana nun hlan ngam mi ropuite an ni! An chhungte ka ensan lovang a, ka buhzem min ṭawm thei ang! An chhungte lai na zawnga ṭawngkhum an awm chuan Lal pawi an sawi tihna a ni ang a, hrem loh chuan ka chhuah hauh lovang! Tin, he kan hnehna ni hi vawiin hian .... ran lukim in kan lawm ang a, mi lu aina hun kan hmang dawn a ni. Kan mihrang rammu ten huai no an dawm hma in Pasalṭha Selzaman an han thang dan chanchin han sawi se a ṭha a nge!" a ti ta a.
Chutah le..Pasalṭha Selzama chu luhkasangah a ding chho ve ta! A aw an thian te te a, an chanchin chu thiam fe chuan an sawi ta char char a, a mah indah bovin a naute a fak hle a, Thanpuia phei chu khaw tin hriat pasalṭha a nih tawh dan thlengin an sawi a. Pawih ral nen an inbeihna an sawi tak tak a, Awhtlang khaw bula an mang teuh zia te, Herhzawl lal fanu an chhanchhuah dan te Pasalṭha Chhunthanga leh Thanpuia tluk thu te, hual beh an nih lai an sawi meuh chuan.....mipui te chuan an tlangvalte chu an thlir nawn sek mai a ni.Vanhnuailiana pasalṭhate leh Pasalṭha Thangnghilhlova te hovin an rawn puih dan te thiam taka an sawi meuh chuan ral ram a hmun ngeia telve hialah an inngai mai reng a ni.An lo haw kawng chanchin a thualin Pawih lalten Sa-ui tan an duhthu te an sawi meuh chuan mipui pawh an lo haw haw hluah hluah tawh mai a ni. A sawi zawh chuan Bukbawnga chu an melh a, chutah Buka chuan Lalpa an en a, a lo buk tak nghutah chuan Luhkasanga dingin Buka chuan an chin a sawi ve ta a... An hruaitu Pasalṭha Selzama khaw tamtakin hotu a an dah thu te, a huaisen zia leh a ralrel thiam zia te, Thanpuia huaisen zia leh an ni ho chu khawdangten 'Serzawl Mihrangte' tia an hriat dan te an sawi a. An khua chuan tlangval an chan tlem ber thu te chu pawh Selzama huaisen vang a nih thu an sawi ve leh kher a. Mipui pawh chuan Selzama leh Thanpuia chu la hmu ngai lo ang hrimin an thlir nawn fo mai a ni. Bukbawngan thu a sawi zawh chuan Lalbula Haizangno khat pam mai chuan lalpa zu thlum ṭha eltiang chu lal fanu Saipuii chuan a chawi ta a, a pa thu ang chuan mihrang valte chuan an dawm ta. Aimawia thil lo chik ta reng reng chuan Saipuii chu Thanpuia bula a chet apiangin a khur ru der der tih a man thiam ta. An tih ṭhin dante an zawh khat hnu chuan tukṭhuan bar khama rallu lam turin an inṭhen darh ta rih a.
Mipui an ṭin lai chuan Thlahtea nu Zaii a ṭap bang thei, mittui tla zawih zawih chung chuan ṭah hla hetiang hian an chham a,
" Ṭahlai ni kawlah a liam thei dawn ne maw,
Ngaih a na e, thinlaiah aiang a cham e,
Sulhnu thlir in nghilh ni a awm dawn lo ve!"
an ti raih raih mai zawnga Pasalṭha Selzama leh Bukbawnga ngeng a chhun ngang mai! Hmeithai Zaii ṭap chung zela an inlam pan chu Thlahtea lawmnu Tuaki chuan a kuah a, an kal dun hnak hnak mai le! Tuaki mawlh hi a ni, a lang a pauin ṭap ngam hek lo, a tawrh hi dar lehlam sahthlak aiin a na zawk hial si a! Zaii pawh dem theih a ni lo, a neihchhun a innghahna a chan a ni, a ril pawhthlak aiin a na zawk ngei dawn si a.
Ferehsan hun velah chuan mual lam tur chuan mihrangte chu an puan zinga a ṭha ber vengin kawlhnam leh fungki nen silai akin an mi lu lak ( an sam ho kha) khaiin lal mual an pan ta! Zawngchal neiin zawngchal an tawn ngauh a, tuirual an tawn tel bawk a, tin, arkeziak nula ten an lo ban kha kim biaiin an la inbel tho a.Tin, chung mihrangho chawimawi tur hrim hrim chuan nula hmel ṭha thangchhuak ngat , tuirual leh arkeziak khima lam ve turin an sawm tel bawk a. Chung nula hmel ṭha te an lam ve leh chuan darbu, darkhuang te leh tumphit te chu a tumtu te chuan uar takin an lo tum thung a.Muallam hma hruaitu ah Bukbawnga a awm a, a hnungah Aimawian a zui a, Thanpuia alaiah awmin an mi lu hawn( an sam an khawm kha) chu a dahna turah an han dah ta a, Bukbawnga chuan chung mi lu te chu malchaw an pe a, thiam takin chham pual an chham ta! Nula te mit fukna ber chu Thanpuia a ni, an thlir ning lo a ni, pasalṭha a ni ta si! Lalkhawthangi pawhin inthlahrung fe in a lo thlir ve a, a nalh ngang mai lehnghal a! Rimawi tumtu te chuan an awi ta mup mup mai le, Zamkunga chuan tumphit uar fe hian a tum a. Chutah le, midangte nen an inchhawn ta,
" Ral hawlna in dal e,
Ral sial hawlna in dal e,"
tiin an han chhem ṭang at mai a.Chu veleh Bukbawnga hote chuan thatho hmel hlim tak, huaisen thuhnuairawlh hmelpu diktak, zuam sual hlauhawm tak hmelpu chung si chuan zawi hnalhin an ke chu phei thenin an kal ta sulh sulh a. Aimawia leh Thanpuia chuan an thiam kher mai, mipui chuan an thlir tuau mai chu a ni. Chutah darbu tumtu pathawi Laibawnga te ho chuan,
" Siakzapauva ṭhuam ang kan do,
Thlangpui thlunglu kan lam e,
Thlangpui thlunglu kan lam e..." an han ti a, a karah darkhuang chu a tum tuvu hlurh hlurh mai bawk a. Chutah Zamkunga te ho tumphit tumtu te chu an han che ve leh a,
" Ralin sial hawi na maw, hawina maw phit,
Ralin sial hawi na maw phit ...
Ralin sial hawi na maw phit...
Hawi na maw phit....."
tiin an han chhem khur hlerh hlerh mai a, chutah le mihrang ho fuan khawm meuh zawng an phur ta takmeuh mai le...! Nula hmel ṭha thangchhuak ngat zinga lal fanu Saipuii uar thiam taka an thle kual zet zawng hmuhnawm hi a tling a ni, uar em em in a tuirual ken sawi thle chungin alo su rem em em zel mai chu a ni.A mit chu Thanpuis chungah a fu leh ṭhin a, a lo thlir ve em tiin an melh a an mit leh mit a intawn lah in an hawisan rang leh hle mai si! Aimawia lah chuan a hmuh hmaih hauh lo, lam pah chuan Thanpuia chu an fiam leh zauh vei a, Vahrit chungchangte ala rawn phuhchhuak ta deuh deuh! Pazawna lah a uar ber berah a ṭanga, an thle vel te chuan Rodawla chu anmelh lui kher vei a, Mihrang zinga chhiar a ni ve miau tawh a, Huai No pawh a dawm ngei tawh si! Mipui zawng zawng lah chuan thawklak theihnghilh hial khawpin an lo thlir ṭhap a.
An han lam tak tak a, a laia mi lu chu diriam thei ang berin an riam a, mihrang ho chuan an silai ( zen chauh thun) chuan an han kap ta tak tak a le, zen rim hi a nam chum chum a, mihrang ho zet zawng thlir nin an har a ni.Mualah chuan zu thlum ṭha ṭha an han tlar a, Siala ral ai tawh Pasalṭha Selzaman a khawn hmasa ber a, Bukan an dawt a, an khawn kim vek a. Heng mi lu an lam ni hian tlangval zu an rui ngam ngai lo va, a hmingin an tem ṭhin! Tlangval tan zu ruih hi a thiang lo hul hual a, zu rui ṭhin chu Phungin a keuh ṭhin! ( Phung tur hi val upa in an ruat a, tlangval zurui an awm chuan puanin an khuh a, an sawisa hrep a, chu chu phungin a keuh an ti ṭhin! Phung a keuhtu hi tuman an hre ngai lo...M.Lusei Palian....) Uar thei ang berin an han thle chhawknghawl hlawm a, Lalpa pawh Vakul chang tawnin vaibel zu in ngeng takin a kal kual a, Haizang no nen tlangaupa'n a zui a, a khat tawkin Silai a kap puak reng a, Upa Phirtuala pawh a bang bik lo! Chutah an hlim vang lai chuan Bukbawnga chu an zai ta luah luah a,
" Chawmkhuang beng thiam vala kha zai rawh se,
Muvanlai tlang chawiin lam rawh a laiah,
Chawnban lo vawr na'nge lengrualin"
Thanpuia melh ralh chuan an ti a, an hlimna hian ava thleng ril teh lul em,awmze neiin an lam ta suau suau a.Seifate tan hei aia hlimni a awm chuang lo. Tlai lam la hma deuhah chuan an milu te chu tlak lamah an vui a, an sam erawh sahlamah an khai thung a.
Tlangval ho leh pathlawi ho chuan changel hnah an phah ṭan ta! Ran lukim an ei dawn a ni, zo buh hmui hiam mai in tin aṭanga an chawi khawm chu an khawrh khu ta vung vung a, a laiah chuan sahrang lian fe fe a khu vung vung bawk a, a rim ngawt pawh chuan ril hi a ti ṭam hliah hliah tawh a ni. Mauthei chuan a tuipui leh a chek chu a thli mawm hmak mai a, heng satui hang tui sa si hi zuam sual awl tak a ni, a khu tawh mang ṭhin si lo, mi tam takin ka pilh vekin an hawp chawk a ni.Bukbawnga pek lah chu a nuam tawk viau mai a, a ri vei lung lung a. Khaw nawtin hlim takin ruai chu an kil ta...
Hetih lai mek hian hmeithai Zaii inah chuan Zaii leh Tuaki chu an ṭap dun koh kohva,
" Phaia phunchawngpui a ṭhuam laiah,
Chung muvanlai lenthiaman chhawl a bâng e,
Kei zawng fam zun ngaih ka bang thei lo!"
Zaiin an tih meuh chuan Tuaki a vel a ni ber a, inhnem tur pawh an awm chuang lo! Chu tlaini tla tur zam raihte chuan Thlahtea an ngaihna a tizual ting mai si! Chutih lai chuan an kaiṭen a rawn ri a, sumhmunah rawn ri phei zelin tlengrel rawn nam hawngtu an hmuh meuh chuan..........!
( chhunzawm tur)
Chhiar chhunzawm chakawm deuhin i dah thiam
ReplyDelete