LUNGRENG NGÂW..S-3...(11)...
LUNGRENG NGÂW...S-3....11...
( PASALṬHA THANPUIA)
M.Lusei Palian
........ ......... ...........
A silai chu a sawh zui nghal zat a, Sapui lumna kawrte chu a pan thla a, chutah mihrang chuan fimkhurna a hlauh ta em ni, awihṭen hmun nalah chuan a tleng thla ve ta! Sapui lo tawmna bul chiahah chuan a zuk ding ta mai le...Chu Sapui lah ngenmu a kawlh tawk chauhva dawng Sapui lian Hlaiba ngat a lo ni si! Thanpuia chuan a Silai pawh a tin hman ta bik lo.....! Hlaiba zawnah chuan an hmet puak leh ngawt mai, sapui hliam lah alo kawlh hle tawh si, Thanpuia a rawn zuan nghal a, an inkar kha hlam hnih a tling kher lovang le....Thanpuia leiah lo kun hniam zauh chungin Sapui lamah a tek phei nawlh mai a! A ṭumkhatna an inhlat tawn ta ve ve a, rang tak maia a chempui phawrhin a ding rem ve ta! Sapui lah duai lo, hliam ka nei tih lam a ngaihtuah lo ni awm tak a ni, a saseh ei tur lai kah ngawt a ni a, a tan a thinrim thlak bawk em atin ni! Pasalṭha leh pasalṭha an innuai dawn ta!
Aimawia rilru a nuam thei lo, Thanpuia liamna lam chu an thlir a, chutah Silai puak ri a hre zui leh si! Sapui hnaih lai a ni tih a hai si lo! A silai la vatin Khurchhe mawng lamah chuan a duk thla ve ta par par a.Lei lah a hmin ṭha bawk nen, duhai thui thui a pen thla zel chu a ni. Silai puak ri a hre zui leh ta...! A hmanhmawh tawh kher mai le! Rodawla pawh Aimawia hma daihah chuan Silai puahna lam pan chuan a liam tawh a.Sapui a hnai tih an hre tlang miau mai si a, mi dangte tha a thang ṭhat lak chu a tum tlat si a. A awm lo lem lo, pasalṭha tam tak hi chutiang chu an ni tlat! Chung pasalṭha chu pasalṭha suak an ni! Rodawla chuan a hnaih thla ta takzet ta, Aimawia hnungah pawh tlangval ho an rawn liam ve nghal zat a! Se awn thawm leh Silai puak ri kha an hre pha vek si a ni.
Thanpuia chuan a chempui chu a hum nghet ngang mai le...a ngenmu te khan Hlaiba hi fuh ve ve mah se, a sa huat ah a fuh tlat si lo! Hlaiba chuan a ben ṭhelh chu zuan fuh a, sehhlum ngei a tum niin a lang a, Thanpuia rin aia rangin a rawn zuan leh ta..Thanpuia pawh rang fe a dinglama zuan pah chuan Hlaiba darah chuan alo sat ngheng mai le! A huk tuar tuar hial a, a ṭum thla leh chiah chu a zawi ve ta deuh hnawk mai le! Hetih lai hian Rodawla a rawn thleng thla ve ta, Thanpuia chu puih a tum hmel loh hle mai! Chu Hlaiba chu a lung a la awi bik hauh lo, a rum chhur chhur a, mei hem vat vat in Thanpuia lamah bawk a inher rem ve leh ta! Thanpuia chuan fimkhur fe chuan Sapui chu an melh a, chetsual a tum lo kher mai, Sapui rawn zuan tum lai tak chuan amah chuan Sapui lama zuang chungin a luah a sat ta ngheng mai a, mahse amah pawh a him ta bik chiah lo! A awmah chuan Sapui kut hnu chu alang ve ta ruak mai le! Chung pasalṭha pahnih te leia an tla leh chu an thum dun ṭawk mai a. Thanpuia chuan a awm thip zawk chu a bih zawk hman a, Sapui chu a chalchang ṭan ta! Sapui chuan a tawpna ti niawm tak hian a ke chu a leng ta uih uih mai a, Thanpuia hah lutuk pawh a thaw huam huam a a ṭhu ta hnawk mai le! Thanpuia chuan Sapui hamna chu a kut veilam chuan a dawm a, a kut dinglam chuan a chempui chu a la hum ran thung a.
Rodawla chu hmanhmawh fe hian a rawn chhuk buan buan a, Thanpuia chuan alo en thuai a. Chu Sapui mei sahthlak pah chuan rang fe hian,
" Ka chiang e, ka chiang e!" a ti ta tlat mai le!
A sawi zo hman awrh a ni, tha chak fe hian a rawn bin ṭhuai mai a, a tla thum ta ṭawk mai le.. Sapui mei pawh a thlauh hial a, chutah a rawn bintu la lungawi hek lo, an bin leh ṭhuai mai le... A kal herh tlung tlung ngei ang le... Chutah le a rawn bintu Aimawia chuan Rodawla rum fea melh chung chuan,
" Han sawi leh teh...ka hma lawka i tlan liam kha ka rawn zui reng che asin! Sapui mei i sahthlak bak kha tha ila thawh lo...! I la sawi ngam em?" thinrim fea melh chung chuan a ti ta a, Rodawla pawh a tho hlei thei ta bik hauh lo. An in sang mar hret a, a thinrim lutuk leh zak bawk si chuan Aimawia chu kah thluk mai a duh ta hial a, a Silai an zawng a, a chhakah a lo tung si! A han melh chu Aimawia vek chuan,
" Tum buai duh hauh suh...!" chang fe chuan a ti a. Thanpuia lam chu a pan san ta a. Chutih lai tak chuan tlangval rual thawm pawh a rawn hnai ta hle a, a hmatawng ho chu an rawn thleng thla ṭan ta! Rodawla chu a thinrim ngang mai le! Tinge maw Sapui tlu hnu kha kah nachang a hriat miah loh chu aw...kap ngat se chuan a hnuk chattu a ni mai dawn si a, a inngaihtuah rilru na telh telh mai le! Aimawia thawm a hre hauh lo te kha mak a tizual a, Thanpuia leh Sapui innuai lai a lo thlir tui lutuk a ni. A pawi a ti hle mai le, a tira a remruat dan kha chuan Sapui tihhlum zet a, Thanpuia pawh ral palh niawm taka lan tir kha a tum asin maw le! A thil thlir tui luatah a tum a ṭhelh ta si! Aimawia binna hmunah chuan a zi a zi ringawt mai chu a ni, che ṭha hlei thei miau hek lo!
Tlangval rual lo thleng chuan Sapui chu an han chian a, a dar te chu alo thler huai a, a pumah chuan ngenmu luhna hmun hnih ngawtah an hmu a. Tin a luruh chu a keh hial bawk a, chuti khawpa kutthlaktu chu a namai lo hle ang le! Aimawia chuan Thanpuia chu a lo buaipui mawlh mawlh a, a hliam chu an en sak a, a lo thuk vei phian a. Bawlpu in karkhat vel chu a enkawl a ngai ngei ang le! Thanpuia patea Valupa Hnuna chu a rawn thleng thla ve ta. Thanpuia chu a rawn buaipui nghal sawt sawt a, a rin ai takin hliam a nei tlem a, a lawm hle nghe nghe a ni. Sapui zawnna tur hlang siam turin tlangval ho chu an ti a. Tlangval ho pawh thuawih takin an phe nghal vat vat a. Kar lovah sapui zawnna tur chu an peih ta a. Rodawla hmel erawh hmuh tur a awm tawh lo thung! Hlaiba lian tak chu hlang chungah chuan an bawhkhup tir vung a, chu chu ram hrui chuan nghet fe hian an phuar ṭup mai a. Dan pangngaiin Sapui tihlumtu hi an zawn tel ṭhin a, mahse Thanpuia chu ṭan takte a a ṭan avangin leh hliam a neih avang chuan an tilui ta lova. Tlangval lam erawh chuan hliam a neih vang hlei hlei chuan zawn an duh viau mai si a. Thui lo deuh an han kal hnu chuan ni thei ngangin an hre lova, Aimawia leh Thanpuia te rawn chho chu an lo nghak ta a. Thanpuia chu tihtaktea an tih avangin Sapui chungah chuan an chuan tir thei ta hram a. Hei hi a tihlumtu Sapui chunga a ṭhut duh loh chuan vanduaina a thleng duh nia an ngaih vang a ni. Val upa Hnunan tihtak zeta a tih avanga zawn tel thei hram chu an ni! Tlangval rual chu haw haw chungin khawchhung an pan ta!
Khawchhung an hlat loh avang chuan an thawm pawh khawchhung a miten an lo hre thuai a, Sapui leh a tihlumtu thlir turin an lo buai ve em em a.Nuho lah chuan an fate an au chul a, ui ho lah awm ngaihna va hre suh an lo bauh chuah chuah a. Daia vawk tla te pawh an nguk chuah chuah mai chu a ni. Khawchhung an lut ta, mipuite chuan an Sapui chu pasalṭha Thanpuian a tlawm ta tih an hriat chuan an lawm hle a, chutih rual chuan hliam a nei chu pawi an lo tihpui hle bawk a.Chu pasalṭha naupang tak hlang chunga rawn ṭhu vang mai chu nula te tan chuan thlir nin theih hi a ni lova, nu ni tawhte pawh chuan an thlir ning bik hauh lo. Lal mual lam an pan ta hlawm a, khawchhunga in awm ho pawh lal tual an pan ta vek a. Chutah Lal mualah chuan Mihrang leh Sahrang chu an han nghat a, Lal leh upate pawh lal luhkasangah an lo ding ṭhap tawh a. An ri hulh hulh mai chu a ni. Chutah lal chuan aw an thian a, a rawn ṭawng chhuak ta a,
" Ka khua leh tui duhtak te u, hei kan khaw ropuina a zual zel chu a nih hi... Nimin piah lamah Sapuiin min rawn hnaih tih kan hria a, Pu Tawka te Sepa a keuh sak a, hetih lai hian kan pasalṭhate an awm mai mai hauh lo a ni. He kan Sapui kawl hi a kut kan tuar tak tak hma in ka pasalṭha in a lo tudawl ta si, a va lawmawm teh lul em! A kut kan tuar tam hman ang tih kha kan hlau viau na a, he kan khaw ropui tak hian pasalṭha a nei nual a, hei tunah pawh a fiahna kan kawl leh ta....( Upamin Phirtuala chuan lal chu a lo bekbawr zeuh a) Aw le, he kan sapui hi kan ai ngei dawn a, ran lukimin kan ai ang, tun ṭumah hian upa Phirtualan he kan Sapui ngei mai hi a ai dawn a ni. Naktukah awmni khamin kan ai ang a, tumah fehchhuah loh tur a ni...Tin, Sapui tihlumtu Pasalṭha Thanpuia hian a tihhlum dan chiang deuhin han sawi se a ṭha a nge..!" tih pah chuan Thanpuia chu an melh a, a hliam te pawh chu a zuk hmu ve nghal a.
Lal fanu Saipuii chuan Nopui chu alo chawi va tawh a, Sapui chu Thanpuian a tihlum tih a hriat khan ava hlim tehlul em! A pa in he mihrang zet hi zawng hlauh a nei lo ve, a tih te kha a bengah a cham a. Thanpuia chanchin an sawi apianga a pa in amah a melh ziahte chu a inngaihbel mai hi a ni tawh lo! A rilru hi apa hian a hre ve tlatin a hria a ni. Eng emaw changa alo tei luh ṭuma a nu in lo inkawm ve tawh u...a tihte hian a hlim mai a ni lo, a nu leh pa hian Thanpuia hi an haw hauh lo niin a hria a, a hlim veng veng ṭhin reng a ni. A mit chu a tla daih ang tih hlauhawm khawpin Thanpuia hlang chunga an rawn zawn kha a lo thlir hial kha a ni.
Thanpuia pawh a zak leh hle mai! Rodawla tihhlum ang khan an lo lantir mai lo a ni..! A chau ve raih tawh nghe nghe a, mut hahdam a chak hle a ni. Aimawia leh Pazawna chuan an lo nawr ve deuh bawk a, Aimawia hian a diar khan Thanpuia hliam hi a lo tuam deuh a, diar lian tak a ni bik si lo, a lang ṭhen lo thei lo a ni.Mipuiin Thanpuia khawr deuh chu an hmuchiang hle mai le...Sapui lah chu a lian hle mai si! Tlangval hovin a ka an lo kap ang bui ve bawk a. Thanpuia chu lal luhkasangah a han ding ve ta, Sapui nena an inbeih dan chu chiang fe hian a han sawi a, chutih rualin a vanneih vang mai mai a tihlum a ni tih erawh a sawi zing hle mai! Ngaisang fe hian an lo thlir ṭhap mai a ni. Mipui chuan Sapui ran lukima ai tur a ni mawlh mai chu an hlimpui a ni. An puarin an tlai lehngawt ang chu le! Thanpuian tawitea Sapui nena an innuai dan a sawi zawh hnu chuan Saipuii chuan Nopui chu a lo dawm tir var a. An inmelh leh ta raih mai le, Saipuii chuan Thanpuia hliam te chu han enkawl sak hi a duh viau mai a, mahse run khatah an la lawi rih si lo! Mipuite pawh an ṭin ve ta! Thanpuia pawh a ṭhiante nen inlam an pan a, Aimawia chuan Thanpuia chu chhel a ti hle mai le! Pazawna chuan Bawlpu alam phei nghal a, Thanpuia te in chu an pan dun nghal a ni.
Thanpuia hliam chu Bawlpu chuan an enchiang a, chhel a ti hle mai le! " Kan pasalṭha nge nge!" a ti sap mai reng a ni. Thanchhinga erawh chuan, " Sapui tar ben mai mai te a na ngai lo!" a ti hmiah thung a! Rei lo deuh chu a ṭuan a fum phah ngei ang le! Thanpuia erawh a chhel hle a, a mut pawh a mut pui duh hauh lo a ni. Zanriah pawh pangngai fe in a bar thei a ni. Chu zan Sapui an aih hma zan chuan Upa Phirtuala te inah chuan Sadawt chu a kal ta a, arhnuaichhiah chu a keng a, tihian thiam hla a chham ta a,
" Kei kawng chunga ka kal leh
Nang kawng hnuaiah,
Chhimhlei ang ka hnuaichhiah che,
Thangvan ang ka chungnung e,
Khuavangin min hual ang a,
Ka kal leh min hual zel ang."
tia a chham zawh hnu chuan arhnuaichhiah chu a tihlum ta a. Chumi zan chuan tlaivar zakin zu an khawn tlang a, an hlim mep mep hle a ni. A tuk khua a var ta a, Sakei lu aih ni chu a ni ta, khaw mipui te nghahhlelh ber chu a ni. Tukṭhuan kham chuan lal mual an pan khawm ta! Sakei lu aitu Upa Phirtuala chu hmeichhe lema inthuamin tuibur a zu khu vut vut a, saiha bengbeh a beh bawk a.Hmuithlurin la a thlur der duah duah bawk a. An puithuna thil chu an ti zui chho ta char char a..( chip chiarin ziak lo mai ang, in ning ṭhin si a) Chutah Sakei kaah chuan sailungvar an barh a, a nin artui a keng thung a, Sakei lu aitu chuan " Tu ei zo hmasa sa ti ang aw.." tiin hnehsawh tak leh dichim tak chuan an inei siak der a.Chutah Sakei aitu chuan a ei zo hmasa ta a, Sakei chu en chungin,
"Nang aiin ka chungnung zawk e,
Kei kawng chunga ka kal leh
Nang kawng hnuaiah,
Chhimhlei ang ka hnuaichhiah che,
Thangvan ang ka chungnung e,
Khuavangin min hual ang a,
Ka kal leh min hual zel ang." a ti leh ta a.
Hetia Sakei lu aitu hmeichhe thuam a a inthuam kher nachhan hi sawi dan chihnih a awm a, pakhat zawk chu hetiang hi a ni..
Hmanlai hian unau sal sarih an awm a farnu pakhat chauh hi an nei a, an duat em em a. Fehnaah te hian an karah an dah zel a, mahse nikhat chu an laia an kaltir lai chuan Sakei chuan a rawn pu ta daih mai a, sehhlum duh lawk si lo chuan lungpui ngheng chuan a dintir a. A ni nula chuan a hmuithlur ken chuan Sakei chu alo khaktir leh ṭhin a. Nula nuṭate thinrim chuan chu Sakei chu fei nen an va chhunhlum ta a ni. Chuta ṭang chuan sakei lu an aih reng rengin hmeichhe lema changin hmuithlurin an khak tir ta zel a ni. Tin, sakei hian an ṭhiante thi ta an sawngbawl dan hi an lo thlir ve a, mahse hmeichhia mai maiin a sawngbawl lai an hmuh hian hmeichhia pawh hneh lo niin an hria a, an chhan duh lo ve an ti a ni.
Chu mi ni chuan Sakei lu aih dan a kimchangin an han ti a, mipui chuan hmuhnawm ti takin an lo thlir thung a. Tlai lamah erawh hlim takin ruai an ṭheh ṭhin a, zan lamah pawh tuium te sawhin hlim takin an zai leh ṭhin a ni. Chumi ni chuan chawhma deuhthaw hian Saipuii chuan Thanpuia a tlawh a, a ni pawnchhuak la hreh deuh nen.... Aimawia rawn lut lo phei se chuan sawi tur an haihchham ngawt ang le! Saipuii chuan artui te rawn humin he pasalṭha hian dampui ngei se a duh hle a ni. Hmangaihna nena thil inpek meuh hi zawng dampui hi a awl em atin ni! Tlai lamah erawh ruai ṭheh turin an chhuak tlang ta thung a, Upa Phirtuala hian Thanpuia a chhawk hneh ngang mai si, pute neih ṭhat man a ni mai a niang chu...(h)
Ni tam fe a liam leh ta, Pasalṭha Chhunthanga chuan khual hnenah Lungreng ngaw ah favang awllen a lut turin Thanpuia a rawn chah ta! Pasalṭha Chhunthanga hi Favang chawhma lamah thawhchhuah a rawn tum a ni tih thleng chuan khualte chuan an rawn sawi ta! Thanpuia chak zawng tak a ni ngei si, a pa bulah pawh a lo sawipui hial tawh kha a ni. Tunah chuan Sapui hamna pawh a dam fel tawh a, kum naupangte in a awm chu a rang raih mai a hei hian mi namai a ni lo tih chu a lantir ngei ang le! Savawm hamna lah a lang raih mai si! Aimawia phei chuan Awmranga ti ten a chhaih leh zuk ṭhin!
Thi ṭin thla a ral a, Mim kut thla an chuangkai ta, Serzawl lam ram bawh a fuh bawk a, pawhchhiat a hun ta. Hetih lai hian buh a len tawh avangin hlo an thlo ṭha duh tawh lo va, chempui hmang ten an vai mai mai a, chutianga an tih chu 'pawhchhiat lengder' an ti a ni. Nula leh tlangval inhmel duh te lah an inchhawlṭhuai reng tawh mai a, losul haw hmasa zawk zawkin kawngpeng an intiamna laiah di hnah meuh a suihin fanghma hi an lo dah ṭhin a ni. Di hnah a an fanghma suih hi mal a sawm bik ni hian an sawi ṭhin! Thanpuia te ṭhian ho pawh inlawm khawm lehin Pazawna te lo a mawng ber a, a mawng ber aṭangin an ṭan chho leh dawn chu a ni. Pawhchhiat lengder hi lo zawh hun kan tih hi a ni. Lal fanu Saipuii pawh apa phalna chuan Pazawna te lo zo turin a kal ve dawn a ni. Kawtchhuah lungdawhah an innghak khawm hlawm a, Pazawna lah a hawi vung vung mai a, chutah le, an beisei aia tam fe an ni dawn ta si! Aimawia chuan Pazawna tir haw lehin ar a lak belh tir hial a, ar lah an lo chhuah vek tawh si! Sairawkherh hmangin a perh thlu ta mial mial mai a ni. Hmanhmawh fe hian a ṭhiante a um ve ta a.
Aimawia kal hmasa in Thanpuia leh Saipuii chu an inchhawm tir kher a, an ni lah chuan lo hnial hek lo le...! Pazawna te lo a hlat tehreng nen hemi ni kher hi chuan Thanpuia hian tawi a ti hle chu a ni. Saipuii lah chuan an kal dawn chauh emaw a ti a, an thleng der chu a ni. Bukbawnga a rawn tel ve pek a, an thum leh hak ṭhin! Thlam ah chuan an han ṭhu muang a, Bukbawnga leh Aimawia chuan ro an han rel a, Thanpuia leh Saipuii chuan rawng an lo bawl dawn a ni. Sir sawn dan tur thlengin Buka chuan an sawi dap dap a, thlawhhma an pan ta. Aimawian hma hruaiin an zai lung lung a,
"Ṭuan a ṭul e,hnuhchhawl ṭhuam alo lian e,
Ṭuan kan rel ta e,
Hring dil del kan sawmfang hnuaiah,
Lawmza kan lungrual nau ang nui hiauvin,
Mauraw hnuhchhawl a kiang zo ta e,
Lelthang kiu nen,pawhchhiat kan leng der e,
Chempui, kawltu kan len e..." a han ti a.
An han bung ta a, an chhawl hal dawm turin fanghma te an han ei leh rih ṭhin a. An ṭhahnem bawk a, an kuk raih raih mai le! Buh te lah chuan chung lawm rual kuk ri te chu ngaithla ning hek lo le, an thlan tui far zawih zawihte han thawi dam turin thlifim a rawn thaw heuh heuh bawk a. Thosi leh vangvat te lah kian lam an pan ṭan nen, fanghma...hmahnip han keih bung hmawk paha an han ding dat te chu nuam an va ti em! Seifate khawvelah lawm lungrual hma tiam sawn tluka nuam tih nula leh tlangval hian an nei lo a ni.
Thlam lamah thung chuan Saipuii chuan bai siam turin a buai hle a,Thanpuia pawh thingro lian deuh khawmin thlam chhung a lut leh a. Chutah le, an ar talh tur ke ṭawn beh thla han zap chu le...thlam chhuat a khawng det det si, Saipuii phu zawk chuan Thanpuia a kuah ta thlawp mai le! Sakawl pian ṭha ang mai a awm pharh hlai hlep hlawp ah chuan a bei ta vang a. Mikawl thinlung lung ang maia sak chu a nem zo ta em ni le?
( chhunzawm tur)
( Aw le...he thawnthuah hian hmanlai nunzia tam tak phum tel ka duh si a, duh angin ka kal tir zung zung phal lo ṭhin a. A thupui lungreng ngaw ah ka luh har tir ta deuh a ni. Mahse hemi dawtah chuan Lungreng ngaw ah luhtir tawh ang aw..!? Han luhtir zet ila, duh leh kan pawtsei leh mai tur lah ni! A la thui deuh deuh mai dawn a.)
( PASALṬHA THANPUIA)
M.Lusei Palian
........ ......... ...........
A silai chu a sawh zui nghal zat a, Sapui lumna kawrte chu a pan thla a, chutah mihrang chuan fimkhurna a hlauh ta em ni, awihṭen hmun nalah chuan a tleng thla ve ta! Sapui lo tawmna bul chiahah chuan a zuk ding ta mai le...Chu Sapui lah ngenmu a kawlh tawk chauhva dawng Sapui lian Hlaiba ngat a lo ni si! Thanpuia chuan a Silai pawh a tin hman ta bik lo.....! Hlaiba zawnah chuan an hmet puak leh ngawt mai, sapui hliam lah alo kawlh hle tawh si, Thanpuia a rawn zuan nghal a, an inkar kha hlam hnih a tling kher lovang le....Thanpuia leiah lo kun hniam zauh chungin Sapui lamah a tek phei nawlh mai a! A ṭumkhatna an inhlat tawn ta ve ve a, rang tak maia a chempui phawrhin a ding rem ve ta! Sapui lah duai lo, hliam ka nei tih lam a ngaihtuah lo ni awm tak a ni, a saseh ei tur lai kah ngawt a ni a, a tan a thinrim thlak bawk em atin ni! Pasalṭha leh pasalṭha an innuai dawn ta!
Aimawia rilru a nuam thei lo, Thanpuia liamna lam chu an thlir a, chutah Silai puak ri a hre zui leh si! Sapui hnaih lai a ni tih a hai si lo! A silai la vatin Khurchhe mawng lamah chuan a duk thla ve ta par par a.Lei lah a hmin ṭha bawk nen, duhai thui thui a pen thla zel chu a ni. Silai puak ri a hre zui leh ta...! A hmanhmawh tawh kher mai le! Rodawla pawh Aimawia hma daihah chuan Silai puahna lam pan chuan a liam tawh a.Sapui a hnai tih an hre tlang miau mai si a, mi dangte tha a thang ṭhat lak chu a tum tlat si a. A awm lo lem lo, pasalṭha tam tak hi chutiang chu an ni tlat! Chung pasalṭha chu pasalṭha suak an ni! Rodawla chuan a hnaih thla ta takzet ta, Aimawia hnungah pawh tlangval ho an rawn liam ve nghal zat a! Se awn thawm leh Silai puak ri kha an hre pha vek si a ni.
Thanpuia chuan a chempui chu a hum nghet ngang mai le...a ngenmu te khan Hlaiba hi fuh ve ve mah se, a sa huat ah a fuh tlat si lo! Hlaiba chuan a ben ṭhelh chu zuan fuh a, sehhlum ngei a tum niin a lang a, Thanpuia rin aia rangin a rawn zuan leh ta..Thanpuia pawh rang fe a dinglama zuan pah chuan Hlaiba darah chuan alo sat ngheng mai le! A huk tuar tuar hial a, a ṭum thla leh chiah chu a zawi ve ta deuh hnawk mai le! Hetih lai hian Rodawla a rawn thleng thla ve ta, Thanpuia chu puih a tum hmel loh hle mai! Chu Hlaiba chu a lung a la awi bik hauh lo, a rum chhur chhur a, mei hem vat vat in Thanpuia lamah bawk a inher rem ve leh ta! Thanpuia chuan fimkhur fe chuan Sapui chu an melh a, chetsual a tum lo kher mai, Sapui rawn zuan tum lai tak chuan amah chuan Sapui lama zuang chungin a luah a sat ta ngheng mai a, mahse amah pawh a him ta bik chiah lo! A awmah chuan Sapui kut hnu chu alang ve ta ruak mai le! Chung pasalṭha pahnih te leia an tla leh chu an thum dun ṭawk mai a. Thanpuia chuan a awm thip zawk chu a bih zawk hman a, Sapui chu a chalchang ṭan ta! Sapui chuan a tawpna ti niawm tak hian a ke chu a leng ta uih uih mai a, Thanpuia hah lutuk pawh a thaw huam huam a a ṭhu ta hnawk mai le! Thanpuia chuan Sapui hamna chu a kut veilam chuan a dawm a, a kut dinglam chuan a chempui chu a la hum ran thung a.
Rodawla chu hmanhmawh fe hian a rawn chhuk buan buan a, Thanpuia chuan alo en thuai a. Chu Sapui mei sahthlak pah chuan rang fe hian,
" Ka chiang e, ka chiang e!" a ti ta tlat mai le!
A sawi zo hman awrh a ni, tha chak fe hian a rawn bin ṭhuai mai a, a tla thum ta ṭawk mai le.. Sapui mei pawh a thlauh hial a, chutah a rawn bintu la lungawi hek lo, an bin leh ṭhuai mai le... A kal herh tlung tlung ngei ang le... Chutah le a rawn bintu Aimawia chuan Rodawla rum fea melh chung chuan,
" Han sawi leh teh...ka hma lawka i tlan liam kha ka rawn zui reng che asin! Sapui mei i sahthlak bak kha tha ila thawh lo...! I la sawi ngam em?" thinrim fea melh chung chuan a ti ta a, Rodawla pawh a tho hlei thei ta bik hauh lo. An in sang mar hret a, a thinrim lutuk leh zak bawk si chuan Aimawia chu kah thluk mai a duh ta hial a, a Silai an zawng a, a chhakah a lo tung si! A han melh chu Aimawia vek chuan,
" Tum buai duh hauh suh...!" chang fe chuan a ti a. Thanpuia lam chu a pan san ta a. Chutih lai tak chuan tlangval rual thawm pawh a rawn hnai ta hle a, a hmatawng ho chu an rawn thleng thla ṭan ta! Rodawla chu a thinrim ngang mai le! Tinge maw Sapui tlu hnu kha kah nachang a hriat miah loh chu aw...kap ngat se chuan a hnuk chattu a ni mai dawn si a, a inngaihtuah rilru na telh telh mai le! Aimawia thawm a hre hauh lo te kha mak a tizual a, Thanpuia leh Sapui innuai lai a lo thlir tui lutuk a ni. A pawi a ti hle mai le, a tira a remruat dan kha chuan Sapui tihhlum zet a, Thanpuia pawh ral palh niawm taka lan tir kha a tum asin maw le! A thil thlir tui luatah a tum a ṭhelh ta si! Aimawia binna hmunah chuan a zi a zi ringawt mai chu a ni, che ṭha hlei thei miau hek lo!
Tlangval rual lo thleng chuan Sapui chu an han chian a, a dar te chu alo thler huai a, a pumah chuan ngenmu luhna hmun hnih ngawtah an hmu a. Tin a luruh chu a keh hial bawk a, chuti khawpa kutthlaktu chu a namai lo hle ang le! Aimawia chuan Thanpuia chu a lo buaipui mawlh mawlh a, a hliam chu an en sak a, a lo thuk vei phian a. Bawlpu in karkhat vel chu a enkawl a ngai ngei ang le! Thanpuia patea Valupa Hnuna chu a rawn thleng thla ve ta. Thanpuia chu a rawn buaipui nghal sawt sawt a, a rin ai takin hliam a nei tlem a, a lawm hle nghe nghe a ni. Sapui zawnna tur hlang siam turin tlangval ho chu an ti a. Tlangval ho pawh thuawih takin an phe nghal vat vat a. Kar lovah sapui zawnna tur chu an peih ta a. Rodawla hmel erawh hmuh tur a awm tawh lo thung! Hlaiba lian tak chu hlang chungah chuan an bawhkhup tir vung a, chu chu ram hrui chuan nghet fe hian an phuar ṭup mai a. Dan pangngaiin Sapui tihlumtu hi an zawn tel ṭhin a, mahse Thanpuia chu ṭan takte a a ṭan avangin leh hliam a neih avang chuan an tilui ta lova. Tlangval lam erawh chuan hliam a neih vang hlei hlei chuan zawn an duh viau mai si a. Thui lo deuh an han kal hnu chuan ni thei ngangin an hre lova, Aimawia leh Thanpuia te rawn chho chu an lo nghak ta a. Thanpuia chu tihtaktea an tih avangin Sapui chungah chuan an chuan tir thei ta hram a. Hei hi a tihlumtu Sapui chunga a ṭhut duh loh chuan vanduaina a thleng duh nia an ngaih vang a ni. Val upa Hnunan tihtak zeta a tih avanga zawn tel thei hram chu an ni! Tlangval rual chu haw haw chungin khawchhung an pan ta!
Khawchhung an hlat loh avang chuan an thawm pawh khawchhung a miten an lo hre thuai a, Sapui leh a tihlumtu thlir turin an lo buai ve em em a.Nuho lah chuan an fate an au chul a, ui ho lah awm ngaihna va hre suh an lo bauh chuah chuah a. Daia vawk tla te pawh an nguk chuah chuah mai chu a ni. Khawchhung an lut ta, mipuite chuan an Sapui chu pasalṭha Thanpuian a tlawm ta tih an hriat chuan an lawm hle a, chutih rual chuan hliam a nei chu pawi an lo tihpui hle bawk a.Chu pasalṭha naupang tak hlang chunga rawn ṭhu vang mai chu nula te tan chuan thlir nin theih hi a ni lova, nu ni tawhte pawh chuan an thlir ning bik hauh lo. Lal mual lam an pan ta hlawm a, khawchhunga in awm ho pawh lal tual an pan ta vek a. Chutah Lal mualah chuan Mihrang leh Sahrang chu an han nghat a, Lal leh upate pawh lal luhkasangah an lo ding ṭhap tawh a. An ri hulh hulh mai chu a ni. Chutah lal chuan aw an thian a, a rawn ṭawng chhuak ta a,
" Ka khua leh tui duhtak te u, hei kan khaw ropuina a zual zel chu a nih hi... Nimin piah lamah Sapuiin min rawn hnaih tih kan hria a, Pu Tawka te Sepa a keuh sak a, hetih lai hian kan pasalṭhate an awm mai mai hauh lo a ni. He kan Sapui kawl hi a kut kan tuar tak tak hma in ka pasalṭha in a lo tudawl ta si, a va lawmawm teh lul em! A kut kan tuar tam hman ang tih kha kan hlau viau na a, he kan khaw ropui tak hian pasalṭha a nei nual a, hei tunah pawh a fiahna kan kawl leh ta....( Upamin Phirtuala chuan lal chu a lo bekbawr zeuh a) Aw le, he kan sapui hi kan ai ngei dawn a, ran lukimin kan ai ang, tun ṭumah hian upa Phirtualan he kan Sapui ngei mai hi a ai dawn a ni. Naktukah awmni khamin kan ai ang a, tumah fehchhuah loh tur a ni...Tin, Sapui tihlumtu Pasalṭha Thanpuia hian a tihhlum dan chiang deuhin han sawi se a ṭha a nge..!" tih pah chuan Thanpuia chu an melh a, a hliam te pawh chu a zuk hmu ve nghal a.
Lal fanu Saipuii chuan Nopui chu alo chawi va tawh a, Sapui chu Thanpuian a tihlum tih a hriat khan ava hlim tehlul em! A pa in he mihrang zet hi zawng hlauh a nei lo ve, a tih te kha a bengah a cham a. Thanpuia chanchin an sawi apianga a pa in amah a melh ziahte chu a inngaihbel mai hi a ni tawh lo! A rilru hi apa hian a hre ve tlatin a hria a ni. Eng emaw changa alo tei luh ṭuma a nu in lo inkawm ve tawh u...a tihte hian a hlim mai a ni lo, a nu leh pa hian Thanpuia hi an haw hauh lo niin a hria a, a hlim veng veng ṭhin reng a ni. A mit chu a tla daih ang tih hlauhawm khawpin Thanpuia hlang chunga an rawn zawn kha a lo thlir hial kha a ni.
Thanpuia pawh a zak leh hle mai! Rodawla tihhlum ang khan an lo lantir mai lo a ni..! A chau ve raih tawh nghe nghe a, mut hahdam a chak hle a ni. Aimawia leh Pazawna chuan an lo nawr ve deuh bawk a, Aimawia hian a diar khan Thanpuia hliam hi a lo tuam deuh a, diar lian tak a ni bik si lo, a lang ṭhen lo thei lo a ni.Mipuiin Thanpuia khawr deuh chu an hmuchiang hle mai le...Sapui lah chu a lian hle mai si! Tlangval hovin a ka an lo kap ang bui ve bawk a. Thanpuia chu lal luhkasangah a han ding ve ta, Sapui nena an inbeih dan chu chiang fe hian a han sawi a, chutih rualin a vanneih vang mai mai a tihlum a ni tih erawh a sawi zing hle mai! Ngaisang fe hian an lo thlir ṭhap mai a ni. Mipui chuan Sapui ran lukima ai tur a ni mawlh mai chu an hlimpui a ni. An puarin an tlai lehngawt ang chu le! Thanpuian tawitea Sapui nena an innuai dan a sawi zawh hnu chuan Saipuii chuan Nopui chu a lo dawm tir var a. An inmelh leh ta raih mai le, Saipuii chuan Thanpuia hliam te chu han enkawl sak hi a duh viau mai a, mahse run khatah an la lawi rih si lo! Mipuite pawh an ṭin ve ta! Thanpuia pawh a ṭhiante nen inlam an pan a, Aimawia chuan Thanpuia chu chhel a ti hle mai le! Pazawna chuan Bawlpu alam phei nghal a, Thanpuia te in chu an pan dun nghal a ni.
Thanpuia hliam chu Bawlpu chuan an enchiang a, chhel a ti hle mai le! " Kan pasalṭha nge nge!" a ti sap mai reng a ni. Thanchhinga erawh chuan, " Sapui tar ben mai mai te a na ngai lo!" a ti hmiah thung a! Rei lo deuh chu a ṭuan a fum phah ngei ang le! Thanpuia erawh a chhel hle a, a mut pawh a mut pui duh hauh lo a ni. Zanriah pawh pangngai fe in a bar thei a ni. Chu zan Sapui an aih hma zan chuan Upa Phirtuala te inah chuan Sadawt chu a kal ta a, arhnuaichhiah chu a keng a, tihian thiam hla a chham ta a,
" Kei kawng chunga ka kal leh
Nang kawng hnuaiah,
Chhimhlei ang ka hnuaichhiah che,
Thangvan ang ka chungnung e,
Khuavangin min hual ang a,
Ka kal leh min hual zel ang."
tia a chham zawh hnu chuan arhnuaichhiah chu a tihlum ta a. Chumi zan chuan tlaivar zakin zu an khawn tlang a, an hlim mep mep hle a ni. A tuk khua a var ta a, Sakei lu aih ni chu a ni ta, khaw mipui te nghahhlelh ber chu a ni. Tukṭhuan kham chuan lal mual an pan khawm ta! Sakei lu aitu Upa Phirtuala chu hmeichhe lema inthuamin tuibur a zu khu vut vut a, saiha bengbeh a beh bawk a.Hmuithlurin la a thlur der duah duah bawk a. An puithuna thil chu an ti zui chho ta char char a..( chip chiarin ziak lo mai ang, in ning ṭhin si a) Chutah Sakei kaah chuan sailungvar an barh a, a nin artui a keng thung a, Sakei lu aitu chuan " Tu ei zo hmasa sa ti ang aw.." tiin hnehsawh tak leh dichim tak chuan an inei siak der a.Chutah Sakei aitu chuan a ei zo hmasa ta a, Sakei chu en chungin,
"Nang aiin ka chungnung zawk e,
Kei kawng chunga ka kal leh
Nang kawng hnuaiah,
Chhimhlei ang ka hnuaichhiah che,
Thangvan ang ka chungnung e,
Khuavangin min hual ang a,
Ka kal leh min hual zel ang." a ti leh ta a.
Hetia Sakei lu aitu hmeichhe thuam a a inthuam kher nachhan hi sawi dan chihnih a awm a, pakhat zawk chu hetiang hi a ni..
Hmanlai hian unau sal sarih an awm a farnu pakhat chauh hi an nei a, an duat em em a. Fehnaah te hian an karah an dah zel a, mahse nikhat chu an laia an kaltir lai chuan Sakei chuan a rawn pu ta daih mai a, sehhlum duh lawk si lo chuan lungpui ngheng chuan a dintir a. A ni nula chuan a hmuithlur ken chuan Sakei chu alo khaktir leh ṭhin a. Nula nuṭate thinrim chuan chu Sakei chu fei nen an va chhunhlum ta a ni. Chuta ṭang chuan sakei lu an aih reng rengin hmeichhe lema changin hmuithlurin an khak tir ta zel a ni. Tin, sakei hian an ṭhiante thi ta an sawngbawl dan hi an lo thlir ve a, mahse hmeichhia mai maiin a sawngbawl lai an hmuh hian hmeichhia pawh hneh lo niin an hria a, an chhan duh lo ve an ti a ni.
Chu mi ni chuan Sakei lu aih dan a kimchangin an han ti a, mipui chuan hmuhnawm ti takin an lo thlir thung a. Tlai lamah erawh hlim takin ruai an ṭheh ṭhin a, zan lamah pawh tuium te sawhin hlim takin an zai leh ṭhin a ni. Chumi ni chuan chawhma deuhthaw hian Saipuii chuan Thanpuia a tlawh a, a ni pawnchhuak la hreh deuh nen.... Aimawia rawn lut lo phei se chuan sawi tur an haihchham ngawt ang le! Saipuii chuan artui te rawn humin he pasalṭha hian dampui ngei se a duh hle a ni. Hmangaihna nena thil inpek meuh hi zawng dampui hi a awl em atin ni! Tlai lamah erawh ruai ṭheh turin an chhuak tlang ta thung a, Upa Phirtuala hian Thanpuia a chhawk hneh ngang mai si, pute neih ṭhat man a ni mai a niang chu...(h)
Ni tam fe a liam leh ta, Pasalṭha Chhunthanga chuan khual hnenah Lungreng ngaw ah favang awllen a lut turin Thanpuia a rawn chah ta! Pasalṭha Chhunthanga hi Favang chawhma lamah thawhchhuah a rawn tum a ni tih thleng chuan khualte chuan an rawn sawi ta! Thanpuia chak zawng tak a ni ngei si, a pa bulah pawh a lo sawipui hial tawh kha a ni. Tunah chuan Sapui hamna pawh a dam fel tawh a, kum naupangte in a awm chu a rang raih mai a hei hian mi namai a ni lo tih chu a lantir ngei ang le! Savawm hamna lah a lang raih mai si! Aimawia phei chuan Awmranga ti ten a chhaih leh zuk ṭhin!
Thi ṭin thla a ral a, Mim kut thla an chuangkai ta, Serzawl lam ram bawh a fuh bawk a, pawhchhiat a hun ta. Hetih lai hian buh a len tawh avangin hlo an thlo ṭha duh tawh lo va, chempui hmang ten an vai mai mai a, chutianga an tih chu 'pawhchhiat lengder' an ti a ni. Nula leh tlangval inhmel duh te lah an inchhawlṭhuai reng tawh mai a, losul haw hmasa zawk zawkin kawngpeng an intiamna laiah di hnah meuh a suihin fanghma hi an lo dah ṭhin a ni. Di hnah a an fanghma suih hi mal a sawm bik ni hian an sawi ṭhin! Thanpuia te ṭhian ho pawh inlawm khawm lehin Pazawna te lo a mawng ber a, a mawng ber aṭangin an ṭan chho leh dawn chu a ni. Pawhchhiat lengder hi lo zawh hun kan tih hi a ni. Lal fanu Saipuii pawh apa phalna chuan Pazawna te lo zo turin a kal ve dawn a ni. Kawtchhuah lungdawhah an innghak khawm hlawm a, Pazawna lah a hawi vung vung mai a, chutah le, an beisei aia tam fe an ni dawn ta si! Aimawia chuan Pazawna tir haw lehin ar a lak belh tir hial a, ar lah an lo chhuah vek tawh si! Sairawkherh hmangin a perh thlu ta mial mial mai a ni. Hmanhmawh fe hian a ṭhiante a um ve ta a.
Aimawia kal hmasa in Thanpuia leh Saipuii chu an inchhawm tir kher a, an ni lah chuan lo hnial hek lo le...! Pazawna te lo a hlat tehreng nen hemi ni kher hi chuan Thanpuia hian tawi a ti hle chu a ni. Saipuii lah chuan an kal dawn chauh emaw a ti a, an thleng der chu a ni. Bukbawnga a rawn tel ve pek a, an thum leh hak ṭhin! Thlam ah chuan an han ṭhu muang a, Bukbawnga leh Aimawia chuan ro an han rel a, Thanpuia leh Saipuii chuan rawng an lo bawl dawn a ni. Sir sawn dan tur thlengin Buka chuan an sawi dap dap a, thlawhhma an pan ta. Aimawian hma hruaiin an zai lung lung a,
"Ṭuan a ṭul e,hnuhchhawl ṭhuam alo lian e,
Ṭuan kan rel ta e,
Hring dil del kan sawmfang hnuaiah,
Lawmza kan lungrual nau ang nui hiauvin,
Mauraw hnuhchhawl a kiang zo ta e,
Lelthang kiu nen,pawhchhiat kan leng der e,
Chempui, kawltu kan len e..." a han ti a.
An han bung ta a, an chhawl hal dawm turin fanghma te an han ei leh rih ṭhin a. An ṭhahnem bawk a, an kuk raih raih mai le! Buh te lah chuan chung lawm rual kuk ri te chu ngaithla ning hek lo le, an thlan tui far zawih zawihte han thawi dam turin thlifim a rawn thaw heuh heuh bawk a. Thosi leh vangvat te lah kian lam an pan ṭan nen, fanghma...hmahnip han keih bung hmawk paha an han ding dat te chu nuam an va ti em! Seifate khawvelah lawm lungrual hma tiam sawn tluka nuam tih nula leh tlangval hian an nei lo a ni.
Thlam lamah thung chuan Saipuii chuan bai siam turin a buai hle a,Thanpuia pawh thingro lian deuh khawmin thlam chhung a lut leh a. Chutah le, an ar talh tur ke ṭawn beh thla han zap chu le...thlam chhuat a khawng det det si, Saipuii phu zawk chuan Thanpuia a kuah ta thlawp mai le! Sakawl pian ṭha ang mai a awm pharh hlai hlep hlawp ah chuan a bei ta vang a. Mikawl thinlung lung ang maia sak chu a nem zo ta em ni le?
( chhunzawm tur)
( Aw le...he thawnthuah hian hmanlai nunzia tam tak phum tel ka duh si a, duh angin ka kal tir zung zung phal lo ṭhin a. A thupui lungreng ngaw ah ka luh har tir ta deuh a ni. Mahse hemi dawtah chuan Lungreng ngaw ah luhtir tawh ang aw..!? Han luhtir zet ila, duh leh kan pawtsei leh mai tur lah ni! A la thui deuh deuh mai dawn a.)
A van nuam dawn tak em awww
ReplyDelete