LUNGRENG NGÂW..S-3..(1).

LUNGRENG NGÂW...S-3....1....

         ( PASALṬHA THANPUIA)


                  M.Lusei Palian

             ........    .........    ...........

           Thanpuia pawh chuan ngaw ril lam chu a thlir vang vang a, an khua a let leh vat a, lungmawi zawn hlan chu a nghakhlel hle tawh a ni.  Chu tlaini nem raih mai hnuaiah chuan an thang rei chin te a lo chhut ve a, an khawlamah zawng chappui an rawh tawh ngei ang le! A thinlungah chuan a pate ṭhian ho kal chak em em na Lungreng ngaw chuan hmun a rawn luah ve leh a, chu lungreng ngaw chuan ngei tur chuan a rilru chu a siam ve ta a!

      A ni lah taka, mi hrang hrangin Lungreng ngâw chanchin an sawi hi a hre tawh a, chu ngaw chu fan ve a chak takzet tawh a ni. Tin, Rairuang puk te,Fangfar puk te, thlanmual tlangdungte chu a mang lamah a chuan fo mai bawk nen, a dam anga a la chuan ve em em ang! Tin, thangchhuah pa ni turin sa kah ala ngai ve nual nen, a vanneih chuan a pa a thangchhuah khalh mahna le! Hliampui a tawrh dan te an ngaihtuah a, hliam a tawrh laia Pasalṭha Chhunthanga ṭhiannu in a enkawl dan te a hre ruai ruai a, tawn leh ni a awm a nih ngai chuan lawmthu ala hrilh mawlh mawlh ngei ang. Chutia a inngaihtuah  veng veng lai chuan Dara, Darphawa aw ngei mai chuan thum per ṭeng chhe zet hian,

 " Tlaini e tla rawng rawng la,

   Khua khu ngui la ka duhin e,

   Nghovar e, ha ṭha le maw,

   Lenghnem e, thanlai ka duhte nen,"  a rawn ti ve ta mai le.

He Bawkmual tlangval pian maksak zet hian Sanghal a kap a ni ngat mai! Chutah le Bukbawnga aw chuan chu sanghal hla do chu a rawn chham kal ve ta raih mai bawk a. Buk tuala lo awm ho chu an hlim hle mai, Pasalṭha te erawh an nuih za lutuk chu an lo insum thung a. A nuihzatthlak em a ni, a aw hian a zir lo a ni.Bukbawnga ruahmanna a ni ngat mai le! He Buka zet hi zawng pa chimawm tak niin a sual zawng phei chuan kal se khaw khat chawkbuai tham tur hi a ni ve hrim hrim! Chutah le...tlangval ho chu an han tho nghal suau mai a, an sanghal kah va zawnpui tur chuan an inpeih hle a,  an ni lah chuan rawn phaw hlawhin tlem an rawn ak a. An tlangval hruaite nen an va la leh ta, Thanpuia chu sa laknaah chuan han thawhchhuah a tum ve viau na a, apa Selzaman a lo phal ikhaw si lo! Aimawia leh Pazawna chuan sanghal sa chu lian fe fe an rawn pu sen sung mai, Buk tualah chuan changel hnah an han phah duai a, tlangval rual ho an phu suau suau a, kar lovah an chan zo ta. Bukbawnga vek chuan chhawlthawh hlado an chham leh ta, an boruak a zang ta hle a ni. Mei chhep hluahin mau bur lian  fe fe  hmang chuan an sa chu an han chhum ta a, ṭhenkhat an hem bawk a, chung an sa chhum rim te chuan ril hi a ti ṭam rawih thei hial a ni. Aimawia lah chuan 'ramvak sa' ti lehin tul a siam a, sa hrang lian fe fe chu a lo rawh tlawrh hluam mai bawk a, a hmin leh hmin loh a tem leh zuk zuk tawh mai le! 

    Zanriah an han siam ta, changel hnah hlai pui pui mai tlangval ho lak chu an han phah duai mai a, zo buh hmui hiam mai a rum tawk chauh a mau lian fe fe an chhum chu an han bun ta hlawm a, chutah Sanghal sa ngei mai hrang lian tak tak chu a laiah an han dah khu vung vung hlawm mai le! A tuihang mawm tle hmak mai chu mautheiah an han thli chhuak a, tlangval mawngzang deuhte chuan an han sem ta zak zak mai le!Pasalṭha lam hluiin an la bar tlat lo, bar khalh mai a chakawm tawh hial mai reng a, Bukbawnga pek chuan, " U Zam, han bar che maw....nauten an nghak ṭhup che a nia!" an ti mai chu an nui ta huk mai a, a ni lah a nui duh der lo, hawi chhuak duh miah lo chuan Sanghal tui hang chu an hawp ri vei hruih zui a. Pasalṭha Selzama te, Thanglura te ho pawn an bar ta, muangleia zanriah bar an ni bawk a an chawhmeh chuan a zir vei nen an hma ṭheuh chu a kaw chak duak duak hle a ni. Pasalṭha Chhunthanga chuan,
 " Kan Darphawa kah a ni vei nen laipawng tlum kukin ei mai ang aw...!" an tih chuan Dara lah a phawk a chhuak a, alaia an sa hrang lian ber chu an la lawk a, " Hei chu  a kaptu chan...!" Intihtheih hmel fe chuan an ti pek a, an thum leh hak ṭhin!  Zo buh thar hmui hiam leh sanghal sa an han lim a,  chu Sanghal tui mawm hmak tak ngek ngawk taka an han tleng thlak tir meuh zawng a thawk ṭha phian ang le!

     Zan lam ropuina a rawn lang chhuak leh ta, chung chhawrthlapui pawh chu zan tin len belh hret hretin a hlei nga ṭep tawh mai a. Arsi te pawh van zau takah chuan an mawina rawn pho chhuakin an pe chiai mai! Buk tualah chuan hmun thum laiah meipui an chhep a, tlangval ho chu an ti ti laih laih mai, an khaw lam chanchin ṭheuhte an sawi hlawm a. Han inṭhen darh ngat se an lung a leng ve hle tawh ang le! Herhzawl lal fanu chu an hmeichhe kawl chhun a ni a, an duat thiam hle nghe nghe a, amah tak pawh hian chet vak ngaihna a hre lo, tlangval rual kara awm a ni vei nen.... A rilru erawh a hlim hle thung a, pasalṭha Thanglura bulah atap deuh chawt chu a ni mai!

     Buk piah deuha lungchungah chuan Thanpuia chu a ṭhu a, van lam te chu an thlir a boruak a nuam hle tawh a ni. Chutia a mah chauha a ṭhut lai chuan pasalṭha Chhunthanga chuan rawn panin a bulah chuan ṭhuthmun an rem a,

 " Eh...pasalṭha, i lung a leng tawh viau e lo!? A tu chuan nge maw kan pasalṭha thinlung lo kawl dawn ni aw...!? " tiin a rawn fiam hlut a.

  Thanpuia chuan, " E khai...Pa Chhun, kei zawng lunglenna tur em pawh ka la nei lo...!" Nui sak chuan an ti let a, Pasalṭha Chhunthanga chu a nui sak a, chutah tihian an ti leh a,

   " E...tlangval to tak i ni tawh dawn a, i nula ngaihte han tlangthan tir mai ṭhin lo la, i duh duh kha i zen thei mai dawn a ni!!" An ti leh khuk a, an nui dun ta a.

   Pasalṭha Chhunthanga chuan aw an thian ṭha leh a chutah thutak ta deuh zawk chuan,

" Hei, Thana..muangin kan awm dawn ta niin a lang a, thang i chhuah theih ngei ka ring a, i huaisen hle tih ka hria! Tin, i nun chan huam a min chhanna kha ka theihnghilh tawh kher lovang, ṭum hnih lai ka nun min chhanhim sak ta si a, thang i chhuahna tur kawngah emaw eng thilah pawh ka puihna i mamawh dawn chuan min hrilh hreh hauh suh ang che aw, puih ve che hi ka ba nasa tawh riau mai ka ti...!" an ti ta daih mai a.
 
    Thanpuia chuan chutiang zawng chuan thil a lo thlir ngai hauh lo va, a tihtur nia a hriat a ti mai chauh zawk kha a ni si a. Pasalṭha Chhunthanga chu an melh a,

  " Pa Chhun, chutiang lam zawng chuan sawi lovang, tlangval te chuan kan hma a tihtur a tla kan ti mai tur lah ni! I kam ṭha ka um chiam mai tur asin!" Nui chung chuan an ti ve leh a. An nui dun leh ta rih a, Pasalṭha Chhunthanga chuan a hma aia thutak zawk chuan,

   " Taka, Thana, khual ka  aṭanga ka hriat danin Khamlairang khaw bul Lungreng ngaw an tihah chuan Tumpang sial lian leh ki mawi tak a awm e an ti a.Tin, Sazuk ki phir a awm bawk e an ti bawk a, mahse he Lungreng ngaw a lut tawh damin an chhuak meuh lo ve an ti tlat nia...kan boruak kha khati kha ni lo ta se zuk luhchhuah ngei kha kan tum a! Mahse hun ṭha zawk a inher turah ngai ila, i thangkim nan kan zuk vak dawn em ni?E...chuan Lungreng ngaw a fangfar puk an tihah chuan tuikhur thuhruk a awm a ni awm a, chu tui intawhte chu khuavang lasi ten mal an sawm ngei ngei an ti bawk a, rei tak rial lovin kan zuk vak dawn em ni? " a rawn tichhuak ta a. A sawi hmang aṭang chuan a kal chak takzet tih a hriat theih bawk! Mi huaisen te thinlungah hian zawng harsa hi a awm thei lova, a khirh a a harsat poh leh an chak zawk ṭhin si a.  Thanpuia chuan pasalṭha Chhunthanga chu an melh vang vang a,

" Pa Chhun, ka lawm takzet e, ni...Lungreng ngaw chanchin hi kei pawhin ka lo hre ve nual asin! Hun remchang zawng ila, favang lamah te hian hun ṭha a awm zawk a ngem le aw...tunah mai chuan mahni khaw lamah haw mah  ila ...ṭulin min um dawn tlatin ka hria!" An ti ve ta a. Chutah Pasalṭha Chhunthanga vek chuan,

" Thana, i naupan ang aiin thil i thlir thiam ṭhin e,kei lah ta pek hi aw ka lo dawn  tawi ṭhin mang tak e aw.... ni e, mahni khua em pawh kan la thleng lova ti raw... ? Han thleng ila, buhpui tuhin kan ṭul nghal ang a, furpui in min han nuai leh zet ang a, hnuhpui lakin min nang dawn si! Favang awllen chu a ṭha ber ang, kan la inzai dawn nia...! Ti rawh, saw tlangval ho pawh an mu ṭan e, i va zal ve
tawh ang hmiang" an ti chhuak ve leh a, a vaibel a fawp kawk kawk a buk lam chu a pan ta a.  Muangchangin an titi kha a ni a,hun a lokal  duai tawh a ni. Van vara arsi te pawh kal raih hian  an pe chiai tawh a, lenghnawt ar khuan hun a ni tawh ngei ang le! Thanpuia pawh chuan an buk lam chu a pan ve ta, Aimawia leh Pazawna te pawh an lo muhil tawh hial a.  A hun tawn te chhut nauh nauh chuan mut zai a rel ve ta!He pawih ral um a donaah hian Thanpuia hian hming a chher hle a, a hming lam a sawi a piangin pasalṭha Thanpuia an tu kher tawh a. Tin, an hruaitu ber a ralrel ang apiang an zawm ṭhin Pasalṭha Selzama hian pasalṭha Thanpuia a ti deuh kher bawk a tin ni! Ralveng indah ngai tawh lovin an hre bawk a, thin thi chuan an mu siai siai tawh hlawm a ni.

              .........    ..........   ........... 

      Vanhnuailiana pasalṭha Rala te leh Pasalṭha Thangnghilhlova te pawh pawih ram aṭang chuan an rawn let ve mek thung a. Kar kawnga zankhat hun an hman leh chuan lusei ram an rawn thleng thla ve thei tawh ngei ang! Vanphai pasalṭha Tlanga pawh huaisen takin a naute a chet pui thei a, a hming a chher hle nghe nghe a ni. Pawih Lalte leh Lusei lalten inremna an siam tawh dawn a ni a, an ni pawh an rilru a zang vah tawh hlawm a. Pasalṭha te thinlungah hian raldo leh inrun ngawr ngawr hi a awm bik hauh lo va, remna leh muanna hi an duh vek ṭheuh a ni. Mahni khuaah ṭheuh hian thlawhhma te neiin an buai ve ṭheuh hlawm si!  Thahrui tam tak sengin an hah tawngkhawng ve tawh a, chu zanah chuan pawih ramah tui takin an muhil ta hlawm a.

       Lusei lalte khan pawih ral an lian tih hria in an pasalṭha te ho chhak pawih nawr tawm turin an tir ta hlawm kha a ni a. A lo chhuah dan chu hetiang hi a ni, Khuanghmun lal leh Thumpui lalten Sukte rawn lian tur an nawr a, chuta an pasalṭhate thang hlan chuan pawih hovin Thumpui khua an rawn run ve leh a, an pasalṭhate awm loh lai a lo ni vei nen,an lalnu leh a fanu pawh salah an hruai tel ta daih mai a ni. Chutah pawih pasalṭhate inthurualin Lusei ram an rawn nawr leh chiam mai a, Khawng khua te an rawn run leh vei nen Lusei lalte thin a na takzet a, an han nawr ve ta kha a ni. Sukte lam pawh theih tawpin an han nawr ta kha a ni.


      Tunah zawng an tlawm ta a, inremna nei turin an haw dawn ta hlawm  a ni. Lusei lam hian  tlangval tam tak an chan ve tho va, an mahni khua ṭheuh hi thlen chak viau mahse hrehna tak an nei ṭheuh hlawm a, an ṭhiante lusei ram tana fehchhuak kir ve ta lo chhungte an hmu hreh em a ni. An lo ṭah khum ngei dawn si a, an zawhna ṭap chunga zawhna te chhan ava har dawn rua em!?

         ....... .     .........   ...........

       Tlangval ho chu varṭianah an thova, tukṭhuan an buaipui nghal char char a. Thanpuia pawh a dam vak tawh a, eirel ho chu han tihpui an tum a, an lo phal der lo, a aia upa zawk a a rinte pawh chuan,  " E...pasalṭha lo va hahdam tawh..!" an lo ti daih mai! A hrehawm a ti hle mai, tlangval rualin pasalṭha en a an han en ta tlat chu phu lo a inti a, a zak deuh viau mai bawk si! A ngaihna hre lo chuan  buk tualah chuan a ṭhu ta ngawt mai a ni. Herhzawl lal fanu pawh a chetve an phal miau loh avangin buk tualah chuan a ṭhu ve reng tho mai! Tukṭhuan bar hma chuan Pasalṭha Selzama chuan an chin tur an sawi a, nilengin hahdam in an kal anga  lenghnawt ar khuan hun velah Herhzawl khaw kawtchhuah thlen hman an tum dawn a ni. Pasalṭha Selzama hian pasaltha Thanglura, Chhunthanga leh Thanpuia te hi a ngaihtuah viau a, hah lutuk a kal pui ala hreh a ni. An ni lah dam an inti hle tawh mai si, chik ngat se zawng a hma aiin thahrui an ngah fe tawh zawk tih an hre ngei ang le! Tlangval hovin tukṭhuan an siam zui a, Sanghal sa an la nei bawk a, puar el euh chuan an han ei leh ta. Darphawa leh Buka chu an phusa viau zel mai a ni.

     Tukṭhuan kham la hma takah chuan Herhzawl lam pan chuan kal an han siam leh ta a, Herhzawl  tlangvalten kawng chin an lo hre kher mai, Kangzawl pasalṭha Thanglura nauten an zui bawk a, hlim tak chuan Herhzawl an pan tlang leh ta a ni. Pasalṭha Selzama hian an hnung lamah Pasalṭha dang an la awm tih a hria a, bukah pawh thing leh tui a dah tir thlap zel a ni. Thanpuia pawh a dah langsar thiam em a, pasalṭha chhiar in an chhiar ve ta,Tawlhloh puan batin  Huai No, Nopui dawm a phu ve hrim hrim tawh bawk a ni. A la dawm ve ngei ang chu....!

         Herhzawl lal Vanthangan a fanu Ngurpuii chu chhanchhuah a ni tawh tih a hriat khan a va hlim ngai em! Chanchin ṭha lam rawn hrilhtu tlangval te pawh a lo ti ṭha hle mai a, ei leh in turte  lo hluiin an chhungkua chuan an lo phe vat vat hlawm mai chu a ni. Lal Vanthanga hian a fanu hi pawih ral kutah a boral mai ang tih a hlau em em mai a, a chhanchhuak tur hian pasalṭha Thanglura kha a chah ngei kha a ni. A chhanchhuah theih chuan an thu kal tawh nghilhin a nupui atan a phal hial kha a ni. Tunah zawng a fanu chu himin alo let dawn ta, zan tam a ngai tawh dawn lova, an rawn thleng ṭep ngei ang le! An lo thlen huna a lawmna turin a Sepa pawh alo thlung lawk diam tawh a ni.

           Chawhnu thlang her a nih meuh chuan Pasalṭha Selzama chuan chawlh an rawt leh a, Herhzawl an hnaih ta takzet mai! Chutih lai mek chuan Pasalṭha Selzama chuan Pasalṭha Thanglura chu phur lo hret hret hian a hria a, a lo chik vang nge ni! Thil awmzia hriat chian a duh ta hle mai, han zawh rawi mai lah chu a hreh si a, chutih lai chuan Pasalṭha Thanglura chuan Pasalṭha Selzama chu a rawn pan ta zawk a, inthlahrun hmel fea dingin tihian a rawn tichhuak ta,

 " Pasalṭha te u, ka zah hle mai che u, keini zawng Herhzawl kan rawn lut ve lo mai ang e, ka naute nen hian Kangzawl kan pan tawh a nge, kan hma lawkah sawn ramri a awm tawh a kan pensan tawh mai ang che u!" hnuai lam melh ralh chuan an ti a.

Darphawa, Bukbawnga te ho awm hnaih lai tak a ni kher bawk a, mak an lo ti hle a ni. He pasalṭha hian Herhzawl lal fanu a chhanchhuak a, an khua a dah thlen awm a ni a, chawimawina Nopui a dawm ngei dawn si a. Ngurpuii thung chuan chik fe in Thanglura chu a lo melh vang vang a, an kar boruak kha khati kha a ni si, eng mah a sawi thei lo a ni. Pasalṭha Selzama ngaih dan a ni hauh lo mai, ding chhuak phat in,

 " Eh....pasalṭha.... ka rem ti hauh lo a nia, in kara thu chu eng pawh ni se, Ngurpuii hi kan dah let anga, a ṭul a nih leh kan ru chhuak leh mai tur lah ni! I tel lo chuan kan dahlet lo tawp ang!" An ti deuh kher a.

     Pasalṭha Thanglura hi hmeithai fa a ni a, Lal fanu hi a cho phak loh a ni, nimahsela Lal fanu nen hian an inhmel duh viau mai a, Herhzawl khua in buaina an tawh leh Sapui chimawm an kawl ṭum pawn a va pui ṭhin nghe nghe a ni. Mahse Herhzawl lalnu hian a lo kamkhat hial a ni awm e, chumi hnuah zawng Herhzawl lam a hawi ta meuh lova, mahse Pawih ral lianin Ngurpuii an man thu an hriat meuh chuan a um vang vang kha a ni. An thu mu hnu chuan pasalṭha tan zawng nghilh a har dawn em asin!

  Pasalṭha Thanglura chuan, " E khai...Pu Selzam, ni lah  lo ve, Sailo ni leh thla kara leng zawng an lal a na em a, keini han cho rual an ni lo ve....Keini Kangzawl lam chu kan  lo inthiar fihlim  tawh a nge!" Awmze nei fe chuan a ti ve leh deuh kher a....! Chutah meuh chuan Ngurpuii  a sailo lunglian a chhuak ta tlat mai!  Pasalṭha Thanglura melh pah chuan,

  " Kangzawl lam kan pan diak mai a niang chu....!" An ti bak ve ta hlak a.

    He nula zet hi zawng a mit meng han kal ralh te pawh hi a hmuhnawm em em mai a ni. A biang sen tek te chuan a ṭhat zia a pho chhuak nawn awn awn mai chu a ni. Pasalṭha Selzama chuan thil awm dan chu a hrethiam ṭan a, chutihlai tak chuan pasalṭha Chhunthanga chuan,

 " Eh...Thanglur, zam mah ta che, Sailo lal fanu man tihte chu maw....tihtak em ah chuan hei Silai lah kan ngah, kan rallak thil a ni a, kan insem mai tur lah ni! Silai fung nga te hi chuan a phu lutuk...!" ring vak lo, tlangval hriat phak loh tur vel chuan an ti ve leh ta a. An boruak chu a rawn ṭhelh dai ta deuh a.

   Bukbawnga pawh chuan, " Eng kan ti ta nge, phu leh phu lo te an rik tak, man kan hlan nghal dawn em ni, kei hi ka palai nghal mai a niang chu maw!?" An ti ve leh a, an nui zo leh ta rih a.

   Pasalṭha Selzama chuan, " Aw le, Thanglur, eng pawh ni se, Herhzawl  thleng phawt ila, a ṭul angin hma kan la ang a rem kan ruat dawn nia. Hei tuna heta awm ho hi chuan kan phatsan hauh lovang che...!" An ti ve leh a, chu chu Thanglura hian dik viau in a hre ve bawk si! A lu a hai ve map mai le....!

     Ngurpuii lah a lo ṭhu tau hmak bawk si, Pasalṭha Selzama pawh chuan an thil tawn chu buaithlak a ti ve hle tawh a ni. Zan lama khaw luh an tum tawh tho avangin muangchang deuh pawh ni se pawi a ti vak lo a ni. Titi dang sawiin an han phul leh rih a, an thusawi zawng zawng hi tlangval lam khan an hre ve vek  lo va, chu chu an duh dan a ni reng a ni. Pasalṭha Thanglura chuan Herhzawl khua thlen chu chak lo viau mah se ṭul in a hre ve tlat bawk si! Thinlung lamin ro an rel meuh hi chuan awm lo tih hi a awm thei lo! Hmangaihnaah chuan dinhmun inthlauhna hian hmun a luah chuan induhtawk lohna vang a ni ṭhin a, hmangaihna dik takah chuan duhlohte nena khuangchawi ai chuan duhtak te nena bahra laih pawh a thlang zawk  hial ṭhin si a!


( chhunzawm tur)